Niemcy. Piotr Zychowicz

ich rodziny. Obawiano się oskarżeń o zdradę, kolaborację. Tego, że ludzie z innych części Polski nie zrozumieją specyfiki ziem zachodnich.

      Rok 1989 to zmienił?

      Nie, zmieniło się to dopiero w 2005 roku, kiedy wybuchła sprawa „dziadka z Wehrmachtu”. Wtedy coś pękło. Doszło do wielkiej debaty na temat służby Polaków w niemieckiej armii, historycy zaczęli to badać, powstały książki i wystawy. Temat został odczarowany. Wtedy też przełamano strach przed mówieniem o swoich doświadczeniach. Miałem dużo spotkań autorskich w Gdańsku, Łodzi czy na Śląsku i po 2005 roku ludzie nie bali się już opowiadać o służbie w Wehrmachcie. Zarówno sami weterani, jak i ich potomkowie. Wcześniej to było nie do pomyślenia, żeby publicznie, na otwartych spotkaniach, poruszać te sprawy. To kolejny dowód na to, że problemów historycznych – nawet gdy są bardzo trudne – nie ma sensu trzymać zamkniętych w szafie. Prędzej czy później z niej bowiem wypadną.

      Prof. RYSZARD KACZMAREK jest historykiem z Uniwersytetu Śląskiego. Napisał m.in. Górny Śląsk podczas II wojny światowej i Polacy w Wehrmachcie (Wydawnictwo Literackie).

      Źródło: „Bitwy Tytanów”, czerwiec/lipiec 2015

      12

      Dzień z życia kapo

      Rozmowa z niemieckim historykiem profesorem NIKOLAUSEM WACHSMANNEM

      Po co Niemcom byli kapo?

      Bo ułatwiali im pracę. Gdy więźniowie obozów sami się pilnowali, sami się bili i sami na siebie donosili – strażnicy mieli mniej roboty. Instytucję kapo wymyślono ze względów praktycznych.

      To było spontaniczne czy zaplanowane?

      Nie ma mowy o żadnej spontaniczności – kapo byli nieodłącznym elementem obozowej machiny. Ich istnienie aprobowało najwyższe kierownictwo. „Jedna z tajemnic sukcesu naszych obozów – tłumaczył w 1944 roku Heinrich Himmler – polega na tym, że część więźniów przejęła rolę strażników. Ten pomysłowy sposób pozwala nam utrzymać podludzi w ryzach”.

      Stosunkowo niewielkim kosztem.

      Właśnie. Dzięki pomocy kapo niewielka grupka esesmanów mogła sterroryzować i utrzymywać kontrolę nad olbrzymim obozem, w którym siedziały tysiące ludzi.

      Jak wyglądała praca kapo?

      Kapo kierowali komandami roboczymi lub byli na przykład starszymi bloku albo baraku. Wyprowadzali więźniów na roboty, nadzorowali ich, dbali o porządek, kierowali dystrybucją żywności i sprawdzali, czy ktoś nie uchyla się od pracy. Wymierzali kary cielesne i decydowali, kto trafi do gazu, a kto będzie żył. Byli również łącznikami między więźniami a władzami obozowymi. Ich władza była więc olbrzymia. Strażnicy często w ogóle nie wchodzili do baraków, nie interesowali się tym, co dzieje się w środku. To były małe „królestwa” kapo. Dawało to oczywiście olbrzymie pole do nadużyć.

      A jak wyglądali kapo?

      Byli przeciwieństwem „muzułmanów”, czyli wychudzonych, słaniających się na nogach więźniów stojących na skraju grobu. Kapo byli dobrze odżywieni, często chodzili w oficerkach, na ramionach nosili opaski. Mieli prawo do dłuższych włosów. Używali tak zwanej Lagersprache