Кырлай кызы Айсылу (җыентык). Альберт Гадел

      БӘХЕТ КӘРВАНЫ

Могҗизалы легенда ике күренештә(Казанның 1000 еллыгына багышлана)Катнашалар:

      Солтанбәк – сәүдәгәр, 50–60 яшьләрдә.

      Акъегет – Солтанбәк углы, 17 яшьтә.

      Тимерҗан – кәрван сакчысы, 25–30 яшьләрдә.

      Мәхмүт – кәрван башы, 55–60 яшьләрдә.

      Афанасий – рус сәүдәгәре, 55–60 яшьләрдә.

      Мөбарәк би – төрек сәүдәгәре, 50–60 яшьләрдә.

      Сөрәнче – 20–25 яшьләрдә.

      Олуг Мөхәммәд – Казан ханы, 55–60 яшьләрдә.

      Хан сакчылары – 3–4 егет.

      Игнат – Афанасий хезмәтчесе, 17–18 яшьләрдә.

      Мифик образлар.

      Казилә – яшь кыз, 16–17 яшьләрдә.

      Аждаһа – Убырбикә – Елан тавы хуҗасы.

      Әҗәл – Елан тавы һәм Яфан агачы сакчысы.

      Еланнар – Җенбикәләр – 4–5 кыз.

Пролог

      Май ае азаклары. Елан тавы итәгендәге аланлыкта кошлар сайрый. Еракта, тау башында, зур булмаган ялгыз агач үсеп утыра. Аның яфраклары, зөбәрҗәт ташларны хәтерләтеп, кояш нурларында җемелдиләр. Ул – Яфан агачы. Аның җимешләре дә таш кебек ялтырый, тик ул – агулы җимешләр.

      Аланлыкта томан, яшен сугып сындырган черек агач янында еланнар… Елан-кызлар төрле «куркыныч» хәрәкәтләр ясап бииләр. Алар янына томан эченнән Аждаһа – Елан-хатын чыга, аның тирәсендә елан-кызлар бөтерелеп биешәләр дә томан эченә, черек агач артына кереп югалалар.

      Сәхнә яктыра төшә, ак томаннар артыннан Казилә пәйда була, аның йөзендә шатлык, елмаю, ул аланда биеп, чәчәкләр җыеп күңел ача…

      …Кинәт караңгылана төшә, шомлы музыка яңгырый, томан куера, агачлар арасыннан Кара көчләр, Аждаһа ярдәмчеләре пәйда булалар. Алар башлыклы кара плащлар кигәннәр. Казиләне әсиргә алып, төрле бию хәрәкәтләре ясыйлар. Аларга дүрт елан-кыз да кушыла. Казиләне уртага алып сихерли-ырымлыйлар, төрле хәрәкәтләр ясагач, Казилә кыр казына әверелә.

      Кара көчләр, казны күтәреп, томан эченә кереп югалалар…

      Тынлык урнаша. Тамаша залында Сөрәнче игълан ясый. Тантаналы музыка, фанфара тавышлары яңгырый…

БЕРЕНЧЕ КҮРЕНЕШ

      Сөрәнче. Тыңлагыз, тыңлагыз! Мөхтәрәм җәмәгать, кунаклар, чит ил сәүдәгәрләре! Иртәгә Казансу белән Кара Итил кушылган болында ярминкә ачыла. Бөек ханыбыз Олуг Мөхәммәд һәммәгезне дә Бөтен җиһан ярминкәсенә чакыра.

      Фанфара яңгырый, Сөрәнче китә. Лейтмотив музыка яңгырый, сәхнә тагы да яктыра төшә. Ат тояклары, арба шыгырдаган тавышлар ишетелә. Ерак илләрдән сәүдәгәрләр килә, алар төрле товарлар төялгән кәрваннарын ялга туктатырга уйлыйлар.

      Аланга ике яшь егет йөгереп чыгалар. Алар тирәсендә елан-кызлар ыжлап, тешләрен күрсәтеп, тешләргә әзер булып чуалалар, кулларын сузып үреләләр…

      Акъегет. Ай-яй-яй нинди матурлык. Тимерҗан, Тимерҗан, кара әле, кара нинди матур җирләр, таулар…

      Тимерҗан. Чынлап та-а-а… Минем бу җирләрнең матурлыгы хакында ишеткәнем бар иде. Ә теге нинди тау икән? Бигрәк матур.

      Акъегетнең әтисе сәүдәгәр Солтанбәк керә. Ул да матурлыкка соклана.

      Солтанбәк. Матур, бик матур җирләр. Ә ул, Тимерҗан батыр, Елан тавы дип атала. Бу тирәдә еланнар бик күп, шуңа күрә дә аңа «Елан тавы» дип кушамат биргәннәр.

      Алар тирәсендә елан-кызлар төрле хәрәкәтләр ясап йөриләр дә черек агач артына кереп югалалар.

      Акъегет. Әти, әйдәгез, шушында кунабыз, атлар, дөяләр дә ял итәр, тәмле үләннәр ашарлар.

      Тимерҗан. Әйе, монда үлән җитәрлек.

      Солтанбәк (шаяртып). Еланнардан курыкмассызмы соң?

      Тимерҗан. Солтанбәк ага, безне кимсетәсез. Әллә без куркак егетләргә охшаганмы? (Шаяртып.) Акъегет, әнә, әнә елан ята…

      Акъегет, куркып, басып торган җирендә сикеренә. Барысы да көлешәләр.

      Акъегет. Әти, син мине гел бала-чага итәсең. Ну-у, кара аны, Тимерҗан, күрмәгәнеңне күрсәтәм…

      Шаярып, көрәшеп тә алалар.

      Солтанбәк. Зур инде, зур егет булдың, улым. (Кәрванга карап.) Әй Мәхмүт, Мәхмүт, кәрванны туктат, шушы гүзәллектә кунарбыз, рәхәтләнеп табигать кочагында йокларбыз.

      Мәхмүт тавышы. Ярар, ярар, Солтанбәк бай.

      Әй егетләр! Кәрванны туктатыгыз! Атларны, дөяләрне тугарыгыз, учаклар ягыгыз, шушы җирдә кунабыз!

      Тимерҗан. Солтанбәк ага, без дә учак ягыйкмы?

      Акъегет. Нәрсә сорап торасың, ягабыз инде, ягабыз. Әти, әнә шунда ягыйкмы?

      Солтанбәк. Ягыгыз, ягыгыз, черкиләр төтенне яратмыйлар. Учак янында күңеллерәк булыр, вакыт та тизрәк узар.

      Акъегет (тау башында үсеп утырган агачка игътибар итеп). Әти, Тимерҗан, карагыз әле, әнә теге тау башына! Берәр нәрсә күрәсезме?

      Тимерҗан. Нәрсә? Анда бер кечкенә агач үсеп утыра, ә тирә-якта куаклык, әнә тегендәрәк тирән чокыр башлана.

      Акъегет. Яхшылабрак карагыз әле, ул агачның яфраклары ничек ялтырыйлар…

      Тимерҗан.