Күтүөккэ хомолто. Сардаана

ҕус оҕонньоттор күнү күннүктээн бодьуустаһар дьарыктара кэпсэлгэ да ахтыллыбакка, өрүү буолуохтааҕын курдук ааһан иһэрэ.

      Саас чугаһаан, күн уһаан, киһи уҥуохтуун үлтү оҕустарбыт курдук сылааргыыр кэмэ дэлэлээх үчүгэйэ дуо? Тыа сиригэр 1950–70-с сылларга хаҥкы, хайыһар диэн дьарык, билиҥҥилии эттэххэ, олус муодунай этэ. Көлүччэ аҥаарын таах күрдьээт, салааскаҕа баах муҥунан ууну ойбонтон баһан таһааран, били күрдьүллүбүт былаһаакканы саба кутан тоҥорон, каток бэрдэ буолааччы. Онно кытаанах халытыы, оскуоланан, нэһилиэгинэн, оройуонунан күрэхтэһии эгэлгэтэ буолааччы эбээт. Бу санаатахха, оччотооҕу оҕо-ыччат көҕө, киһи хайгыах дьоно, күнү-күннүктээн оонньуур сирдэрин бэйэлэрэ дьаһаналлара эбээт. Хаҥкынан сырсыыга өссө анал бэлиэлэргэ диэн итиннэ-манна кыһыл икки, саһархай икки тэрэпиискэлэри иилэттээн, бэрт бөдөҥ гына кыһыл болотунаҕа маҥан кыраасканан «старт», «финиш» диэн суруйталаан баран, хаарга батары анньан, эргииргэ төһө миэтэрэ баарын суоттаан-мээрэйдээн, лоп курдук ыйан суруйталаан, көрөөччү да, «ыалдьааччы» да муммакка-тэммэккэ, тугунан да баайсар кыаҕа суох, күрэхтэһиини көрөн үөрэрин курдук бэлэмниир буолаллара. Оччолорго итиннэ ким да харчы тыырбат, анаан биэрбэт, бары сүбэнэн, кыах баарынан, илии тиийэринэн дьаһаналлара. Арай ити 70-с сылларга эрэ уу кутар массыына саҥа үөдүйэн, ону көрдөһөн күөл аҥаарыгар даҕаны сылаанганан куттарар астык буолара, оччоҕо каток туох да дьикти тэҥ уонна курдары көстүөх айылаах дьэҥкир да буолара… Барыта ааспыт кэмҥэ кэпсиирбин билиҥҥи ыччат өйдүөххүт эрэ, суох эрэ. Ол да буоллар, сэһэним киириитэ итинник буоллун, салгыы истиэх буоллаххына, мин кэпсиим.

      Сааскы кэм кэрэтиттэн тыа сиригэр ити билигин умнуллан хаалбыт хаҥкыны эрэ аҕынным. Ол эрээри былыргы өтөхсүйээри гыммыт ампаардары өҥөйөр киһи биир эмэ тоһоҕоҕо оччотооҕу хаҥкы ыйанан туруон сөбө курдуга, хайдах эрэ харахпар көстөргө дылы. Хайыһар туһунан элбэҕи эппэппин. Ити көрүҥ куруук да баара, билигин да балачча дьарыгыраллар. Оттон ити ыччат дьон, оҕо оонньуута эрэ буолбатах да буоллар, сүрдээх кылгас кэмҥэ кэлэн ааһар күрэхтэһиилэр этэ. Биһиги сааспыт оннук сэниэлээх уонна сыыдамнык сылыйан барааччы. Баара эрэ икки ыйга төһөлөөх хаары ууллара охсон, уутун хоту-соҕуруу сүүрдэн, хочо бөҕөнү угуттаан ааһыталаан баран оннубутун булларара буолуой? Оо, айылҕа диэн ити. Кини күүһүн кытта ким мөккүһүө баарай?

      Онтон аны симэхтээх кыыһы санатан, тойон ыҥырыа лоҥкунас ырыатынан арыалланан, уйаларыгар сымыыт баттыыр чыычаахтарга ананар чыры-чып бөҕөнү түһэрэн, бырдах-күлүмэн бөҕөтө буолан, онно-манна кии умайар түптэ сытынан дыргыйан, күөххэ-дуолга маҥаачыйалар маҥырыыр саҥаларынан туолан, куйаас күннэр тиийэн кэлэллэрэ чахчы күүтүүлээх да буолара… Мин эмиэ итинтэн ханна барыамый, оҕо буолан күүтэн, күөҕү үөрэн уруйдуу көрсөр кэмнэрдээҕим эбээт. Ол бэйэм турбут сааспар, сиһим этэ ситиитэ, олох обургу уот татакайыгар киирэн тахсыбыт биир сайыҥҥы түгэн мин мэйиим олоруутун төрдүттэн ыспыта, санаабын-онообун будулутан, сүрэхпин түөһүм иһигэр баппат гына ыган, толкуйбун сүргэйбитэ…

      Сайыны таптаабат буолбутум түөрт уонча сыл буолла. Ити сибилигин инники эппит кэмим сыллата тосхойорун аанньа, аны дьыл кэлиитэ хаһан баҕарар бэйэ-бэйэтигэр маарынныыр эбээт. Саас күн сырдаатын, дьыл имийиитин саҕана кыһыҥҥы турукпуттан сыҕарыйан тахсан, күн аайы уларыйар халлааны син мээнэ тулуһар буоллахпына, сайын сыта-сымара биллэн истэҕин аайы, сылыйбыт салгыҥҥа сотору куйаас кэлиэхтээҕэ биллиитэ… мин сүрэҕим айахпынан тахсан ханна эрэ куотуох туруктанабын. Ыараханнык ыгыта тутуталаан ол сүрэҕим ыарыытын ардыгар тулуйбат да курдук буолабын. Ол төрүөтүн бүгүн арыйарга сананным. Тулуйан-тэһийэн истиэҥ дуо, миигин?

      Оччолорго саҥа үөрэхпин бүтэрбит, Афанасий Степанович Егоров диэн эдэркээн уол хоту баар Булуустаах диэн кыра бөһүөлэккэ учууталынан ананан тиийбитим. Оҕо кэриэтэ буоллаҕым, санаам күүстээх, барыны билиэх баҕа баһаам. Хоту сир уратытын сэрэйэр инигит. Мин илин эҥээр улааппыт киһиэхэ ол дойду айылҕата, киһи тыйыс диэбэт кэрэ этэ. Халлаана эчикийэ ырааһын, күөҕүн, ойуура, маһа-ото өҥүн, отоно элбэҕин диэбит кэрэгэй буолуо ээ. Хоту сири ыраахтан тиийбит киһи хаһан да абааһы көрбөт, наһаа соһуйа, үөрэ, астына, тутатына таптыы көрөр. Ол да иһин дьон олохсуйар буоллаҕа! Миигин олохтоохтор үөрэ-көтө көрсүбүттэрэ. Элэккэй, көнө майгылаах, ыалдьытымсах, судургу быһаарыылаах, туруу үлэһит дьон мааныта онно олорор диэн, бүгүн да ахта-саныы кэпсиибин.

      Аан маҥнай үктэммит, түһэн хоммут ыалым маанылаан, ас күндүтүн бэлэмнээн, ийэлээх аҕам курдук сылаастык көрсүбүттэрэ. Миигин ким да атыҥыраабатаҕа, бары күүтэн олороллоро чахчы үөрдүбүтэ. Туспа-туора дойдуга кэллим, сатаныам дуу, сатанымыам дуу диэн кэтэмэҕэйдиир санаа төрдүттэн суоҕа. Барыта намыын, холку, үлэлиир сирэ бэлэм, үөрэх дьыла саҕаланыа арыый да эрдэ, аргыый наллаан бэлэмнэнэргэ төһө эмэ иллэҥнээх курдукпун. Күнү быһа сээкэйи кэпсэтиһэн, хардарыта билсиһэн, сааһым тухары аймахтаспыт дьонум курдук ити ыалларбын ылыммытым мин улахан лаппа табыллыым этэ.

      Сарсыныгар, эрдэһитим бэрт буолан, чугас эргин үрэх кытылынан хааман, сири-уоту билсэ диэн тула өттүбүн көрө истим. Сып-сырдыктык чаҕылыйар күҥҥэ оргууй устар уу долгуннара дьикти баҕайытык көстөллөр эбит. Мин астына салгын сиэн, дуоһуйа дьаарбайа сырыттахпына, арай ханна эрэ тэйиччи кыыс ыллыыра иһиллибитэ.

      Үчүгэйдик