Ҳаёт қайиғи (2 китоб). Тохир Хабилов

y-line/>

      Биринчи қисм

      ИККИНЧИ ТУҒИЛИШ

      Телефонга раҳмат

      Агар кундузи ишламаганимда ҳаётим тарихидаги олти саҳифа бўш қолмаса-да, нурсиз бўлиши аниқ эди. Шу боис энди иккинчи туғилишимга доир баённи давом эттираман. Илк ҳикоям нашр этилган 1960 санасини баъзан “иккинчи туғилган йилим”, десам-да, бу унчалик тўғри эмас. Болалигида адабиётга ҳавас қилиб неча-неча дафтарни шеърларга тўлдирган, ҳатто асарлари матбуот юзини кўрганлар кўп. Афсуски, уларнинг барчалари ҳам ижод йўлида бардавом бўлмайдилар. Қаердадир, кичик тошга қоқилиб, бу ёғига юргилари келмай қолади. Бошқа ижодкорларнинг фикрини билмайман, аммо ўзим бу белгини инкор этаман-да, иккинчи туғилиш кунини матбуотда иш бошлаган кунимга кўчираман. Чунки бу ҳаётимдаги узоқ йиллар давом этган ишончли йўлга чиқиб олган куним эди. Шукрким, бу йўлда тўхташ, ортга қайтиш бўлмади. Тўғри, барчасига қўл силтаб, ёзувчилик оламидан чиқиб кетиш нияти уч-тўрт мартамикин пайдо бўлди, лекин тақдир ёзуғи бунга йўл қўймади шекилли. Бу ҳақда ўрни келганда сўз айтарман.

      Болалар газетаси таҳририятида иш бошлаш каминани бахтиёрлик булутига олиб чиқиб, қувонч боғлари узра сайр қилдирса-да, “ҳисобчилик” вазифам ғоят зерикарли эди. Бу иш менга пробирка ювишдан ҳам оғирроқ туюлди. Таҳририятга ҳар куни камида уч юзта хат келарди. Хатларни битта-битта очишим, ўқишим, мазмунига қараб бўлимларга ажратишим, катта дафтарга ёзишим сўнг бўлим мудирига топшириб, имзо қўйдириб олишим, хатга ўз вақтида жавоб қайтарилишини талаб қилишим шарт эди. Бўлим ходими жавоб мактубини бергач, уни хатжилдга жойлаб, юборилиш манзилини ёзиш ҳам каминанинг вазифаси эди. Қимирламай ўтириб ишласам ҳам кечгача зўрға улгурардим. Энг кўп мактуб адабиёт бўлимига келарди. Кейинчалик бу бўлимда ҳам ишлаганман. Ёш шоирлардан келган хатларга жавоб ёзишдан чарчардим. Сирожиддин Саййид, Тоҳир Қаҳҳор каби шоирлар “Ўқувчилик йилларимиз сиздан мактуб олиб қувонганмиз”, деб ҳозиргача гапиришади. Раҳматли Муҳаммад Юсуфнинг шеърини газетада бериб, кейин Совет Иттифоқи фаол ёш мухбирларининг кенгашига, Қримга, Қора денгиз бўйидаги сўлим “Артек” оромгоҳига юборганмиз.

      Ҳарбий хизматдалигим пайтида Навоий кўчасидаги таниш иморат сурати қўлимга тушиб қолди. Эҳтиёт қилиб сақладим. Қайтишга тайёргарлик чоғи фотосуратларни альбомга теришда биринчи саҳифага шу суратни қўйиб, тагхатига “Навоий кўчаси, 30-уй, мен туғилган уй”, деб ёзиб қўйдим. Ҳарбийдаги йигитлар ҳам, альбомни кейин томоша қилганлар ҳам “Бу иморат туғуруқхонами?” деб ажабланишди. Бу бинода ёзувчи сифатида туғилганман, кўп йиллар ишлаганман, деган рамзий маънода шундай ёзган эдим. Кейинроқ камина ишлаган Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, “Чўлпон” нашриёти, Маданият вазирлиги ҳам шу бинода жойлашган эди.

      Омадим бор экан, “Ленин учқуни” “отахон газета” каби обрўга эга бўлмаса-да, қобилиятли қалам аҳли тўпланган ижод саройи эди. Бу ерда адабий муҳит мавжуд эди. Ошириб юборганим йўқ. Ўша пайтда “гуллаб турган ижод саройи” бўлиб туюлган эди, ҳозир ҳам бу борадаги фикримни ўзгартирганим йўқ. Мен иш бошлаган кунлари Ўктам Усмонов “Совет Ўзбекистони” адабиёт бўлимига ўтдилар. Бу ижодкор учун катта мартаба эди. Газетадан Марказқўм маданият бўлимига, ундан Ёзувчилар уюшмаси раиси ўринбосарлигига, сўнг талатўп шамоли туфайли озроқ “пастлаб” Кино қўмитасида ишладилар, кейин “Совет Ўзбекистони”га бош муҳаррир бўлдилар. Ўктам ака билан ёнма-ён ишлаган Дилбар Маҳмудова машҳур шоира Зулфия опамиз назарларига тушиб, “Саодат” журналига таклиф этилдилар. Бу вазифаларга шоирлар Раззоқ Абдурашид билан Сафар Барноев келдилар. Эркин Хўжаев “Фан-техника, спорт ва ҳарбий ватанпарварлик” бўлимига мудир эдилар. Эркин аканинг ташаббуслари билан мен шу бўлимга ўтганман, иш ўрганганман, шу боис газетачиликда Эркин ака устоз ҳисобланадилар. Қўшни бўлимларда Эркин Малик, Мурод Хидир, Чўлпон Эргаш хизмат қилардилар. Москвадаги ўқишни битириб келган шоир Муҳаммад Али ҳам оз муддат шу газетада ишлаганлар. Ёш қалам аҳлини муҳарриримиз Суроб Йўлдошев яхши ижодий муҳитда бирлаштирган эдилар.

      Ҳозир жумҳуриятимиздаги истаган идора билан телефон орқали ярим дақиқа ичида боғланиш ҳеч кимни ажаблантирмайди, қўл телефонимизнинг ҳақи тўланган бўлса бас, дунёнинг нариги четидаги фирма билан ҳам гаплашаверамиз. Олтмишинчи йилларда, коинот кемалари самода сайр этаётган кезларда Тошкентда ўқиётган йигит Қўқондаги отаси билан 12 май куни телефонда гаплашишни истаса, бир кун олдин, яъни 11 майда Марказий телеграфга келиб буюртма берарди. Эрталаб буюртма берилса, кечки пайт ёки эртасига эрталаб отанинг уйига телеграмма келарди: “12 май соат 18.00да телефон билан гаплашиш учун шаҳар почта бўлимига келинг”. Кимнинг уйида телефони бўлса, бу жараён осонлаша борди.

      Идоралардан туриб бошқа шаҳар билан гаплашиш учун ҳам буюртма бериларди. Агар Андижондаги идора телефон рақамини билсангиз, ўша куни гаплаша олардингиз. Андижон шаҳридаги идора вакили билан гаплашишни истасангиз “05”га, Андижон вилояти Избоскан туманидаги идора керак бўлса “07”га қўнғироқ қилардингиз. Бахтли инсонлардан бўлсангиз, биринчи ёки иккинчи теришда рус тилидаги қўнғироқдек овозни эшитардингиз ва буюртмангизни берардингиз. Омадли бўлсангиз, бешинчи ёки ўнинчи уринишда муддаога етардингиз, омадсизлардан бўлсангиз,