Пўртанали уммонда сузар ҳаёт қайиғи (БИРИНЧИ КИТОБ). Тохир Хабилов

      О, Ўлим жаноблари, келдиларми, марҳабо, марҳабо, қадамларига ҳасанот! Дилим кечадан бери нечукдир тушунуксиз хира эди. Бу ниманинг аломати экан, деб ўйлаятувдим. Қаранг, сизнинг ташрифи қудумингиз шабадасидан экан. Дил қурғурнинг ғашланиши аслида бекор нарса, негаки, мен сизни фоний дунё юзини кўрган, яъни туғилган кунимдан бери кутаман. Кимдандир эшитиб, сўнг “Девона” романида баён қилиб эдим: чақалоқ туғилиши билан: “Ана энди ўладиган бўлдим”, – деб йиғлар экан. Йиғидаги бу маънонинг ҳақиқатлигига кафил эмасман. Балки шунчаки қизиқарли бир ривоятдир. Аммо она қорнидаги болани Сиз – Ўлим жаноб-лари жуда кам ҳолларда оласиз… ё адашяпманми? Яратганнинг қудрати билан она ҳомиласида вужудга келаётган инсон белгили тақдир ёзуғи билан кўз очган ҳамон “Ана энди ўладиган бўлдим”, деб йиғласа не ажаб? Инсон боласининг бундан бўлак яна қандай сўнг манзили бор? Шундай экан, камина ҳам йигирманчи асрнинг қирқ олтинчи йили адоғида, қаҳратон қишда, оч мамлакатнинг бир ғариб гўшасида туғилган чоғи айни маънода йиғлагандирман балки? Жанггоҳдан узоқ бўлса-да, уруш нафасидан хароб бир бошкентда, тўрт боласи бор, аммо бошпанаси йўқ Абдумалик аканинг бешинчи фарзанди ўша онда дунёдан нима кутган эди? Чақалоққа шундай савол қўйилмоғи кулгили, биламан. Лекин икки ўғил ва икки қизни уйсиз-жойсиз бўлсалар-да, қаҳатчилик йилларидан, урушнинг совуқ нафасларидан омон сақлаб қолган отанинг бу кунги шодлиги не қадар бўлган экан? Ўзи етимликда она меҳрига зор ўсган, қорни нонга тўймаган, усти янги кўйлак кўрмаган Санобархон-чи? Яна бир фарзанд неъмати берган Тангри таолога шукурлар қилганларига шубҳа йўқ. Фарзанд берган, ризқини ҳам беражак, деган ишончли умид билан сабр камарини маҳкам боғлаганларига ҳам ишонч бор. Оч ватаннинг “бахтиёр” боласини киприкларида авайлаб кўтариб вояга етқизганларига, сиз Ўлим жаноблари эҳтимол гувоҳ эмасдирсиз. Чунки бу замонларда сиз ўз юмушингиз билан банд бўлгансиз. Тақдир ёзуғи узун йиллар давомида сизни бизнинг оиладан узоқ қилди. Оч эдик, лекин руҳимиз тўқ эди. Шу боис сиз оиламизга яқинлаша олмас эдингиз. Лекин ҳар бир бандага соя каби илашиб юришингизни кексаларнинг суҳбатларидан эшитиб, билган эдим.

      “Сизни туғилганимдан бери кутаман”, демоғимнинг боиси ҳам шу. Зотан, агар юз йил ва агар биргина кун яшасанг ҳам, кўнгул очувчи бу қасрдан кетиш керак бўлур, демишлар.

      Ўлим бирлаштирар бегоналарни,

      Одамлар бир ёқдан йиғила келар.

      Бир кўздан тикилар “жабрланган”га,

      Фақат бир юракдан йиғилар келар.

      Ўлим бирлаштирар бепарволарни

      Кибру алдовларнинг ниқобин йиртар,

      Йиртқичмас, душманмас одамга одам

      биродар эканин эслатиб кетар.

      …мана, бегоналар, бепарволар йўқ,

      ниҳоят одамлар биродар-тенгдир.

      Ўлимга бош эгдим,

      қўрққанимданмас,

      ҳурмат қилганимдан бошимни эгдим.

(Шавкат Раҳмондан)

      Саноқсиз жонларни турли йўллар ва бир-бирига ўхшамаган сабаблар билан олган сиз – муҳтарам зотга гапларим балки ғалати туюлаётгандир? Кимлардир сизни кўргани ҳамон талвасага тушар? Дўстим айтиб эди: тузалмас дардга чалинганини билган қайнотаси ўғилларию куёвларини тўплабди-да, темир сандиғини очиб, умр бўйи тўплаган бойлигини ўртага қўйибди. Сиз ҳали бу хонадонга келишдан узоқроқ эдингиз. Аммо дард хабаридан қайғуга тушган бу хонадонга яқин орада ташриф буюражагингиз хусусида аломат шабадаси эса бошлаган эди. Шумхабар билан ташрифингиз орасида икки ой фурсат борлигини тасаввур қила олмас эдилар. Омонатни топширмоққа икки ойми ё икки ҳафтами, икки кунми ё икки соатми вақт бор экан, ҳар нафасни ғанимат билиб, ибодат қилиб олмоққа интилган банда бу дунёнинг саодатли охиратига етган бандадир. Аммо надоматким, ғофиллар тақдири ўзгача. Сизнинг ташрифингиз ташвишида талвасага тушган у одам бойлигини ўртага қўйиб, нима дебди, денг?

      “Болажонларим, мана умр бўйи тўплаганларим, ўзимга насиб қилмади, сизларга қоляпти. Юз йил ётиб есанглар ҳам етади, фақат инсоф билан бўлишиб олинглар, савоб йўлида ақл билан ишлатинглар”, дебдими? Бе, “пул жигар қонидан яралган” деган ақида билан яшаган одамдан шунақа гап чиқармиди? У ҳолда “Болаларим, умр бўйи тўплаганим мана шу. Буларни маҳалладаги ҳожатмандларга улашиб чиқинг”, дебдими? Ол-а! Ҳаромдан ҳазар қилмай яшаган, бир бечоранинг чайнаб турган луқмасига кўз тикишдан уялмай умр кечирган одамнинг бундай ҳидоят кўчасига кириши мумкинми? Сиз – саноқсиз жонларни олган Ўлим жаноб-лари шунақасини ҳеч учратганмисиз?

      Индамайсиз-а?

      Бу дард илаки ўлармен, мараз чу зоҳир эмас,

      Табиблар бу балоға не чора қилғойлар…

      Хуллас, дўстимнинг қайнотаси кўзига ёш олиб, эридан калтак еган келинчак каби ҳўнграб туриб дебдики: “Мана сенларга пул, дунёнинг нариги чеккасидан бўлса ҳам, зўр дўхтирларни топиб келиб, жонимни сақлаб қолларинг. Яна ҳеч бўлмаганда ўн-ўн беш йил яшашим керак!”

      Бу талаб сиз учун кулгили, а? Белгили умри сўнгги нуқтага етганда, ҳатто Луқмони Ҳакиму Ар-Розий, Ибн Сино ва бошқа улуғ табиблар ожиз қолганда, исроиллик бир жарроҳ тақдир ёзуғини ўзгартира