Azərbaycan səfəvilər dövləti. Октай Абдулкерим оглы Эфендиев

əvvəlki əsərlərində də o, Azərbaycan tarixini Türkiyə tarixinin əlavəsi kimi təsvir etməyə, Kiçik Asiyanı – Anadolunu “Ana Vətən” kimi, yəni Azərbaycan əhalisinin köçetmə və türkləşmə mənbəyi kimi təsdiq etməyə cəhd göstərmişdi. Bununla belə, yaxşı məlumdur ki, Azərbaycan, türkdilli əhalinin Orta Asiyadan Kiçik Asiyaya köçetmə hərəkatının yolu üzərində yerləşirdi və Türkiyənin özünə nisbətən daha əvvəl türkləşmişdi.

      1

      Bu əlyazmaların saxlandığı yerlər üçün baxın: Ч.А.Стори. Персидская литература. Био-библиографический обзор. Перевел с англ., перераб. и доп. Ю.Э.Брегель, ч. I, II, III. М., 1972.

      2

      И.П.Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI – начале XIX вв. Л., 1949, стр.19.

      3

      Каталог восточных рукописей Академии наук Таджикской ССР, т. I, Душанбе, 1960, стр. 141-144.

      4

      M.Y.Saltıkov-Şedrin adına DKK, B.Domun kataloqu, №301.

      5

      А.М.Мирзоев. Еще раз об авторе “Шаханшах-наме”. “Проблемы востоковедения”, 1960, №4, стр. 112-121.

      6

      Tarix-i Həbib əs-siyər fi əxbar əfrad-i bəşər, təlif-i Qiyasəddin b. Hümməddin əl-Hüseyni əl-mədov ben Xondəmir, с. IV, Tehran, 1333, səh.434. (Hədsiz mərhəmət mənbəyi olan “Fütuhat-i şahi”də yazılmışdır ki…)

      7

      Tarix-i aləm aray-i Abbasi, təlif-i İskəndər bəy Turkman, с. I, Tehran, 1334, səh. 14, 18, 20.

      8

      Xülasət ət-təvarix. Tehranda Mehdi Bəyaninin kitabxanasındakı əlyazma, vər. 3a.

      9

      Ghulam Sarwar. History of Shah Ismail Safawi. Aligarh, 1939, pp.3-6.

      10

      Həbib əs-siyər, с. IV, səh.326-328; А.М.Мирзоев. Еще раз об авторе “Шаханшах-наме”, стр. 113-116. Xondəmir, Əmininin doğulduğu tarixi göstərmir. Əmininin özünün Xorasanı hicri 927-ci ildə, həyatının 45-ci ilində tərk etməsi barədə məlumatı əsasında A.M.Mirzoyev müəyyənləşdirir ki, müəllif hicri 882-ci (1477-1478) ildə anadan olmuşdur.

      11

      Birinci cilddə, girişdə Əmini göstərir ki, o hər cilddə Şah İsmayılın həyatının 12 ilini bəyan etmək fikrindədir. Biz yuxarıda qeyd etdik ki, “Fütuhat-i şahi”nin bizə qədər gəlib çatmış yalnız iki cildinin hər biri I Şah İsmayılın həyatının 12 ilini, yəni üst-üstə 24 ilini əhatə edir (1487-1514). İbrahim Əmini belə olan halda şahın ömrünün sonuncu 12 ilini (1513-1524) təsvir etməli olan üçüncü cildi də yaza bilmişdirmi? Bu hələlik naməlum qalır. Bax: А.М.Мирзоев. Еще раз об авторе “Шаханшах-наме”, стр. 117-118.

      12

      А.М.Мирзоев. Еще раз об авторе “Шаханшах-наме”, стр.121.

      13

      Müəllif və onun İranda mövcud olan əsərlərinin nüsxələri barədə bəzi əlavə məlumatlar haqqında bаx: Ч.А.Стори. Персидская литература, ч. II, стр.850-852; ч. III, стр. 1467.

      14

      D.Ross. The Early Years of Shah Ismail, Founder of the Safawy Dinasty, JRAS, 1896, vol. 29, pp.249-340.

      15

      C.Rieu. Supplement to the Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum. London, 1895, p.34, or. 3248.

      16

      A discriptive Catalogue of the Oriental MSS belonging to the late E.G.Browne. By E.G.Browne. Completed and edited… by R.A.Nicholson. Cambridge, 1932, p.147, add. 200.

      17

      Bu nüsxənin mikrofilmləri ingilis tarixçi-şərqşünası prof. Bemar Lüis tərəfindən lütfkarlıqla bizə göndərilmişdir (bundan sonra – Anonim tarix)

      18

      London nüsxəsi, vər. 277a, D.Ross (səh.250) bunu interpolyasiya (mətnə sonradan əlavə) hesab edirdi.

      19

      D.Ross, pp.249-250. Mir Mahmudun əsəri Xorasanda baş verən hadisələrə üstünlük verməklə I Şah İsmayılın və I Təhmasibin hicri 957-ci (1550) ilədək hakimiyyətləri xronikasını verir. Bax: Ч.А.Стори. Персидская литература, ч. II, стр.854-855.

      20

      G.Sarwar, р.ТО.

      21

      C.Rieu, p.34.

      22

      D.Ross, рр.251-252.

      23

      G.Sarwar, рр.9-10.

      24

      “XVI əsrin əvvəlində Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması” kitabı yazıldığı vaxt bu əsərin mikrofilmləri əlimizdə yox idi.