.

rdı. Ucaboylu boz ürgə başını irəli verərək sərvaxtlıqla addım atırdı. Uzunboğaz çəkmə geymiş oğlan, ayaqlarını üzəngiyə dirəyərək, yəhərdə qıs-qıvraq oturmuş, soyuqdan donub göyərən çılpaq əlləri ilə cilovdan möhkəm yapışıb, gözlərini yarı yummuşdu. Qulaqlı xəz papağı, qalın gödəkcəsi qardan ağappaq olmuş, qaşları, kirpikləri sırsıra bağlamışdı.

      Hələ gündüz saat beş olmasına baxmayaraq hava qaralmışdı. Boz ürgə tez-tez üzərini qar basmış çuxura düşərək büdrəyir və bu zaman oğlan cəld hərəkətlə ayaqlarını üzəngiyə daha da möhkəm dirəyərək cilovu çəkir, üzünə çırpılan qardan göz qapaqlarını zorla aralayıb, ancaq atın başını görə bilirdi. Bu saat onun bütün diqqət və fikri yalnız boz ürgənin yerişində idi. O, boranın vəhşi uğultusu içində aramla bir-birini əvəz edən ayaq tappıltılarını gərgin bir həssaslıqla dinləyirdi.

      Birdən heç gözləmədiyi halda boz ürgə ayaq saxlayıb balaca, zərif qulaqlarını şəkləyərək cingiltili, gümrah səslə kişnədi. Bunun ardınca «Kimsən?» – deyə lap yaxından bir səs eşidildi. Oğlan bir əli ilə cilovu dartıb, o biri əli ilə gözlərinin qarını silərək diqqətlə yan tərəfə baxdıqda tufanın içindən təkatlı bir qazalağın çıxdığını gördü. Qazalaqda yaşlı kişi ilə üzünü başına örtdüyü şərflə bürümüş bir qadın oturmuşdu. Kişinin başında ortası batıq iri çal papaq, əynində həmin çal dəridən yaxalıq qoyulmuş palto var idi.

      Qadın, əllərini çox da qalın olmayan paltosunun qolları içində gizlədərək, yarpaq kimi titrəyirdi.

      – Əşi, Çıraq dayı, bu qiyamətdə niyə yola çıxırdın? – deyə qazalaq dayandıqda oğlan səsləndi.

      Kişi tələsik qazalaqdan düşdü.

      – Sorğu-sual yeri döyül. Bunu götür, – deyə o, qadını göstərdi, – tez kəndə çatdır. Donub ölür.

      Oğlan cəld atdan düşərək:

      – Gəl, əşi, – dedi, – sən ürgəni min, qızı da götür tərkinə. Mən qazalaqda gedərəm.

      – Yox, sən yaxşısan, – deyə kişi yavaş səslə cavab verdi. – Mən özüm də donmuşam…

      – Mən səni bu qiyamətdə tək qoyub gedə bilmərəm. – Və o, qazalağa qoşulmuş ata işarə ilə əlavə etdi: – Yabı da yorulub.

      (Bu tərəflərdə bir adamın atına yabı demək, onun özünü yüz dəfə təhqir etməkdən pis idi. Ehtimal ki, oğlanı tufan karıxdırmasaydı o, Çıraq dayıya belə söz deməzdi).

      – Min atını! – deyə kişi bozardı.

      – Əşi, axı camaat mənə nə deyər?

      – Adam oğlusan! Söz güləşdirmə! – deyə Çıraq dayı qışqırdı. Oğlan ayağını üzəngiyə qoyub bir anda atın belinə qalxdı.

      – Düş görək, – deyə Çıraq dayı mülayim ifadə ilə qadına müraciət elədi. – Düş, səni bu ata mindirək.

      Qadın qalxıb, əsə-əsə qazalaqdan düşdüsə də addım atıb yeriyə bilmədi. O vaxt Çıraq dayı yaşına uymayan bir cəldliklə onu götürüb boz ürgəyə yaxınlaşdı və: – Geri otur! – deyə sərt səslə oğlana müraciət elədi.

      – Tərkimə qoy, əşi!..

      (Bu yerlərdə kişinin atın yəhərinin tərkində, qadının isə qabağında oturması qəbahət sayılır).

      – Ay küçük! – deyə kişi hövsələdən çıxdı, – görmürsən dili tutulub? Bu, tərkdə necə otura bilər?!

      Oğlan dalı çəkilərək kişi ilə köməkləşib, qadını yanpörtü yəhərin qabağında oturtdu və sol əlini onun arxasından gətirib qolundan tutaraq, sağ əli ilə cilovdan yapışdı.

      – Di allah əmanəti! – deyə kişi qar sovruğundan gözlərini tez-tez qırparaq atlıya baxdı. – Sür! Bacardıqca tez get.

      Şahlar ayaqlarını yavaşca tərpətdi. Boz ürgə dərhal yerindən qopub yoxuşu enməyə başladı.

      – Öz evinizə apar! – deyə arxadan Çıraq dayının səsi eşidildi.

      …Boz ürgə qulaqlarını şəkləyərək sıldırımlı gədiyi enirdi. Külək uğuldayaraq hücum çəkib yumrulanmış qar dənələrini qırma kimi oğlanın üzünə çırpırdı.

      Soyuq bıçaq kimi kəsirdi.

      Kim və nəçi olduğunu bilmədiyi qadının belə bir vəziyyətdə ona tapşırılması, təhlükə və boran oğlanın gənc qanını təlatümə gətirmişdi. Birdən bu kimsəsiz gədiyin boranı içində qucağındakı insanın səsini eşitmək üçün özündə şiddətli bir arzu hiss etdi.

      – Bacı, çox üşüyürsən?

      – Niyə dinmirsən, ay bacı?

      – Yoxsa… – deyə oğlan qorxu içində əyilib qadının üzünə baxdı və yalnız bu zaman onun gənc bir qız olduğunu gördü. Qızın üzü solğun və gözəl idi.

      «Anam sənə qurban, boz ürgə! Bir tikə vaxtımdan sənə qulluq eləmişəm. Əlimə düşən pulu kişmişə verib sənə yedirtmişəm. Məni el içində xar eləmə!» Oğlanın qorxu və həyəcan içində vuran ürəyi cavan ata xitabən belə deyirdi. Və sanki boz ürgə onun bu səssiz yalvarışını eşidərək gədiyi ehtiyat və mərdliklə enirdi.

      Tufan getdikcə şiddətlənir, külək qarı qaranlıq göyə sovuraraq nəşə və qürurla uğuldayır, kimsəsiz qayalar arasında hökm sürürdü. Oğlanın qızın arxasında olan qolu quruyub keyimişdi. O, atın başını çəkib qızı o biri qoluna keçirmək istədi. Lakin mümkün edə bilmədi. Qızda hərəkət yox idi.

      …Artıq qaranlıq idi. Göz-gözü görmürdü.

      Tufanın uğultusu tükürpərdən bir vahimə saçırdı. İndi yoxuş divar kimi dik olduğundan oğlanın işini çox çətinləşdirmişdi. O, bu üzüaşağı enişdə həm qızı qucağında saxlamalı və həm də atı büdrəməyə qoymamalı idi. Qayalar arasında balaca yastı bir yerə çathaçatda qəflətən boz ürgənin qabaq ayaqları qar basmış çuxura düşdü və bu elə ani, elə gözlənilməz oldu ki, qız da, oğlan da atın başı üstündən aşıb yerə yuvarlandılar. Qızdan zəif bir səs çıxdı. Sonra heç nə eşidilmədi. Oğlan cəld ayağa qalxıb əvvəlcə qarın üstündə uzanmış qıza, sonra da müqəssir kimi dayanmış boz ürgəyə baxdı. O nə isə demək, kimi isə söymək istədi.

      Lakin dayanmaq yeri deyildi. Külək nərə çəkərək qarı oğlanın ağzına, burnuna doldurdu, o əyilib:

      – Bacı! Ay bacı! – deyə qızı tərpətdi.

      Səs çıxmadı. Lakin ölmüş olsa belə yenə də onu burada qoyub getmək olmazdı. Camaat… El.. Oba…

      O, dikəlib atı qızın yanına çəkmək istərkən qaranlıq tufan içində, uşaqların yeni il ağacına düzdükləri fındıq boyda lampacıqlar kimi yaşıl işıqlar gördü. Onlar dörd cüt idi. Və dördü də zülmətə zəbt olunmuş kimi hərəkətsiz dayanıb parıldayırdı. Oğlan əvvəlcə sanki ürgənin dayandığını hiss etdi. Sonra birdən donmaqda olan bədəninə bir istilik gəldi. O, sürətlə çevrilib atına baxdı. Boz ürgə qulaqlarını şəkləyərək gözlərini həmin yaşıl işıqlara zilləmişdi.

      – Heyf ki, qoşalüləni…

      O, ardını düşünmədi. Cəld hərəkətlə dönüb, qarın üstünə uzanmış qıza baxdı. Sonra əyilib, bəlkə də artıq ölmüş qızı, təsəvvürəgəlməz bir qüvvət və zirəkliklə qaldırıb atın üstünə qoydu. Sonra bir əli ilə qızı tutub ayağını üzəngiyə basaraq atın belinə qalxdı. O bununla həyat qarşısında, el-oba qarşısında son borcunu verdi. İşıqlar hərəkətə gələrək yaxınlaşıb onu dövrəyə aldılar. Boz ürgə dartınıb yerində fırlandı.

      Yaşıl işıqlardan bir cütü o birilərindən aralanaraq lap yaxına gəldi. At cilovu dartışdırdı. Oğlan qızın yıxılacağından qorxub bir əli ilə ondan daha bərk yapışdı, o biri əli ilə cilovu çəkərək: – Cəhənnəm olun! – deyə yaxındakı canavara xitabən qışqırdı. Boranın dəhşətli uğultusu içində bu səs onun özünü vahiməyə saldı.

      İşıqlardan bir cütü də ayrılıb eyni arxayınlıqla ata yaxınlaşdı. Oğlana elə gəldi ki, başının tükləri qabarıb papağını yuxarı qaldırır. Boz ürgə yarımşahə qalxaraq cilovu elə bərk dartdı ki, oğlan onu zorla saxlaya bildi (Əgər