Əmim Hamlet. Eldəniz Qurtulan

p/>

      Əmim Hamlet

      “Xatirə ədəbiyyatı” silsiləsindən 48-ci kitab

      Müəllif haqqında

      Eldəniz Qurtulan 1932-ci ildə İranda anadan olub. İkinci Dünya Müharibəsində iki əmisi Sibirdə sürgündə ölüb, atası isə əvvəl ingilislər, sonra ruslar tərəfindən həbs edilib, müharibədən sonra azadlığa buraxılıb.

      Atası başda olmaqla ailəsinin arzusu – ölkələr içərisində ən çox könüllərinə yatan Türküyədə yaşamaq olub. İş elə gətirib ki, bu ölkəyə tibbi təhsil almaq üçün öncə yazarın özü gedib. Burada Azərbaycan Qurtuluş Hərəkatı sıralarına qoşulub. Ankarada yayımlanan “Azərbaycan dərgisi” ilə illərlə əməkdaşlıq edib. Bundan başqa, “Cümhuriyət”, “Toplumsal Kurtuluş” və digər mətbu orqanları üçün məqalələr yazıb. Tibbə aid kitablar nəşr etdirib. Azərbaycan və fars ədəbiyyatından, xüsusilə Mirzə Fətəli Axundov, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Səməd Behrəngi, Anar, Elçin, Sadiq Hidayət, Əli Dərvişyan və Firudin Əhməd kimi imzaların hekayə və romanlarını Türkiyə türkçəsinə çevirib. Boş vaxtlarında çəkdiyi rəsmlər və yaratdığı heykəllərdən ibarət bir neçə dəfə sərgisi baş tutub.

      Anamın xatirəsinə ithaf edirəm.

      Məhəbbətlə… Həsrətlə…

      1873

      Abşeron yarımadasında Bakı kəndi Balaxanıda neft emalı ilə məşğul olan Sərkisov Qardaşları və Tağıyev Şirkətinin fəhləsi Cavad Axundov o gün iş saatının sonunda işdən uzaqlaşdırıldı. Bu, təkcə onun problemi deyildi. Buxarlı mexanizmlərin dövrəyə girməsiylə bir çox fəhlənin işsiz qalacağına şübhə yox idi. Buna görə, zavod təmsilçisi İstvan Darvas işdən çıxarılanların hər birinə ayrı-ayrı bəhanələr uydurmuş və bunları utanmadan qeyd dəftərinə yazaraq fəhlələrin gözlərinin içinə baxıb oxumuşdu.

      – Sənə gəlincə, Cavad Axundov, gör nə vaxtdan bəri şagird kimi yanına göndərdiyimiz o gəncə heç nə öyrətmədin, üstəlik, bu gün onunla mübahisə etdiyini eşitdim! İndisə şələ-şüləni yığışdır, rədd ol burdan!

      – Yox, yox, dalaşmadıq. Mən… mən nə lazımdırsa, hər şeyi öyrətdim ona. Buyurun, onun özündən soruşun… Elə deyil, Miri?

      Bu, necə ola bilərdi? İşsiz qalsa nə edərdi? Birdən bütün bədəninində istilik hiss etdi, süstləşdi, başqa bir şey deyə bilmədi. Dizləri titrədi, başı fırlandı, gözlərinə qaranlıq çökdü. Bir balaca yer tapsaydı, belini ora söykəyib oturardı… Əlini alnına apardı; onu soyuq tər basmışdı, titrəyir, boğazı qurumuşdu. Bircə qurtum su olsaydı… Dönüb ətrafına boylandı. Miri bir az aralıda günahkar və boynubükük dayanıb ona baxırdı…

      “Hardan gəlib çıxdı bu oğlan? Guya ki, uzaqdan qohumum imiş. Kim demişdi? Mən buna inanmıram. Yaramaz, ailəsinin sərvətini taladığı azmış kimi, mühəndislik məktəbini atıb, indi də gəlib fəhlə olmaq istəyir… Özü də neft quyusunda … Əşi, cəhənnəmə, belə qohumum yoxdur mənim. Olsa belə, mənim heç bir günahım yoxdur. Mən indi nə edim? O boyda külfəti necə saxlayım?” – deyə düşüncələrə dalmışdı.

      Bir az kənərda İstvan Darvas işdən qovulan fəhlələrin əmrini oxumaqdaydı. O, rus dilini yaxşı bildiyi halda yerlilərlə danışarkən fərqində olmadan çətinlik çəkir, sözləri təkrar-təkrar seçib, güclə dilə gətirirdi. Miriyə gəlincə, başqa məsələ. Çünki onun rusçası əla idi.

      – Bax, oğlum, səni idarəyə qəbul edirik. Sabah orda yeni işə başlayacaqsan. Dediklərimi yaxşı-yaxşı yadında saxla: orada ancaq işlə maraqlanacaqsan! Vaxtını boş yerə xərcləməyəcəksən! Və heç kimlə mübahisə etməyəcəksən!

      Miriylə şirkətdən bir yerdə çıxdılar. Cavad kədərli və qəzəbliydi: onu nahaq yerə işdən qovana deyil, hətta buna səbəb olan Miriyə də deyil, “dalaşdılar” adıyla onları şərləyən çuğula hirsli idi.

      – Bircə əlimə düşsə!

      Halbuki, satqını ələ keçirsə belə, ona heç nə edə bilməzdi. Çünki o gücsüzdü, yorğundu, xəstədi, dərmansızdı. Yalnız o an üçün deyil, özünü tanıyandan elə bu cürdü. Həmişə də bir çətinliyə düşəndə “çarəsizəm” deyib, taleyə boyun əyərdi; əzilən sinifin bir üzvü kimi Yaradan onu belə yaratmışdı. Hər zaman da öz-özünə: “Nə olaydı, Tanrı çaşıb məni bu burulğandan çıxaraydı… Eh… Kim bilir, nə gözəl olardı onda…” – deyə fikirləşərdi.

      Əzənlərin dəstəsinəmı qatsaydı onu Tanrı? Bu məsələdə də şübhəliydi…

      İşdən qovulanları, təbii ki, heç birinin haqqını vermədən, qapının önünə qoyanda İstvan Darvas onlara, “Cəzalısınız! – demişdi. – Cəzalısınız, amma həftənin axırı idarəyə gəlin, bir şeylər fikirləşərik”.

      Miri qolundan tutaraq onu birtəhər bayıra çıxardı.

      – Kefini pozma, sənə daha yaxşı iş tapacağam. İnan mənə. Yaxşı tanışlarım var. Yəni adamlarım…

      – Keçəlin dərmanı olsa, öz başına sürtər.

      – Mənim dərdim başqadır. Fürsət olanda danışaram. İndisə gəl, sənə bir az borc pul verim. Evə belə əliboş getmə. Mən sabah gələrəm, bir yerdə iş axtarmağa çıxarıq.

      Bütün quyu fəhlələri kimi bir az donqar, orta boylu, arıq bir adamdı Cavad; qaranlığa öyrəşmiş xırda gözləri tərtəmizdi.

      O, iki ildir ki, mühəndisin işarət etdiyi yeri bir neçə adam boyu dərinliyində qazar, quyunun üzərinə qüllə və cihazlar yerləşdirər, sonra başqa bir qazıntı yerinə keçərdi. Bu günə qədər işləri həmişə razılıqla qarşılanmışdı, daha doğrusu, heç bir xataya yol verməmişdi.

      Tək qalında dərindən nəfəs aldı. Səmaya baxdı. Hava qaralmışdı. Asta-asta evə doğru irəliləməyə başladı. Özü bilə-bilə gecikmək istəyirdi… Cibindəki pul onu bir qədər rahatlatsa da, Mirinin ona iş tapması nağılına inamı yoxdu. Ayaqlarını sürüyərək evə çatanda artıq gecə yarı olmuşdu. Ancaq küçə qapısı taybatay açıq idi. Evə girdi; həyət uzun dəhlizə bənzəyirdi; hər yan üfunət qoxuyan zibil qablarıyla aşıb-daşırdı. Beş fəhlə ailəsinin yerləşdiyi otaqlar həyətin səviyyəsindən bir metrəyə qədər hündürdəydi. Tək pəncərəli, alçaq tavanlı otaqların hər birinin arxasında başqa bir otaq, ümumi ayaqyolu, ümumi mətbəx…

      Təkcə onun evinin pəncərəsindəki çırağın solğun işığı Cavadı şübhələndirdı. Cırıldayan taxta pilləkəni bir anda qalxdı. Qapıya yaxınlaşınca ağrıdan inildəyən arvadının səsi onu özünə gətirdi. Təlaşla içəri girdi. Həyat yoldaşı evin bir küncündə ağrıdan qıvrılırdı. Uşaqların üçü də özünü itirmişdi. Arvadının yanına gəldi, onu həyəcanla qucaqladı, başını sinəsinə söykədi. Tər içindəydi Xanım. Cavad dəsmalını çıxarıb arvadının alın və üzünün tərini sildi.

      Sonra boğuq bir səslə:

      – Yoxsa?.. – deyə soruşdu. Gözlədi.

      Arvadı tərəddüdlə:

      – Deyəsən, – deyə bildi, – gəlir…

      Cavad Xanımın alnından öpüb uşaqlarına sarı boylandı:

      – Tuti, üçünüz də qalxın, tez Nigar xalagilə gedin. “Anamın ağrısı tutdu” de, yubanmadan bizə baş çəksin. Anaxanım və Zibanı da özünlə apar. Üçünüz də onlarda qalın. Sən böyüksən, uşaqlara göz-qulaq ol!

      Uşaqlar gedən kimi çarəsizliyi, dərdi-kədəri yenə də aşıb-daşdı. “Bu, lap yerinə düşdü”, – deyə acı-acı güldü içində…

      Bir anda qonşu qadınlar otağa doluşdular. Hamısı durmadan danışırdı. Nigar amiranə səslə:

      – Halal olsun, Xanım! Bu, nədir indi? Niyə xəbər vermirsən, qapıbir qonşuyuq, ayıb deyilmi?

      Xanımın yerinə Cavad cavab vermək məcburiyyətindəydi, o da əzilə-büzülə:

      – Haqlısınız, – deyə bildi. – Amma Xanımı yaxşı tanıyırsınız, heç kimə əziyyət vermək istəməz.

      Sözünü