1 Recce, volume 2. Alexander Strachan

vuurgeveg noodlottig getref. Maar Du Toit en sy span wis nie dat die Frelimo’s wat in hul hinderlaag beland het, slegs die verkenningspan was van ’n veel groter opvolgspan nie. In die daaropvolgende gevegte met die groter groep laat spaan­der Du Toit-hulle terwyl hulle Ganhão se lyk uitdra.

      Volgens SW Fourie was hulle ’n groot span van sowat tien man21 wat ontplooi is: “Dit was van die eerste ontplooiings van 1 VR. Ons het in die nag ingespring en soos gewoonlik was die landing sagter as jy ’n boom tref. Aan die Russian Front het ek gou geleer jy stamp binne twee dae ’n kontak. Die terrs was goed met spoorsny – ons het in elk geval sulke diep spore in die sagte sand getrap dat tekkieboots nie gehelp het nie. Ek onthou een nag het Kokkie my wakker gemaak en gesê ek moet my Puma-jagmes en Beta-liggie vat en die paddas gaan uitsort wat heelaand kwaak. Ons sou toe later agterkom dat jy omtrent 30 minute ver moet loop voor jy by die paddas uitkom.

      “As junior operateur in die span was dit my ‘voorreg’ om die Syncal 30/TR 48-radio te dra. Ons was in die omgewing van die treinspoor, besig om in ’n formasie te loop, toe ons ons heel eerste kontak slaan. Net voor die skote klap, het ek ’n boskraai hoor roep – daai kras geluid sou my altyd bybly en vir die res van my lewe aan daardie dag herinner. Ek het terselfdertyd die eerste terr in my lewe gesien. Hy het geel gelaatstrekke gehad en ook die olive green cammies [kamoefleerdrag] gedra. Daai breukdeel van ’n sekonde terwyl ek gewonder het hoekom is hy geel, het amper my lewe gekos. In die oor-en-weer-skietery wat gevolg het, is Manuel Ganhão dood. Dit was baie sleg vir ons om ’n buddy te verloor en die helikopter moes hom kom uitlig.”

      Maar dit was nie die span se laaste ongeval nie. Kort daarna, vroeg in Februarie 1978, vind die aanval op die spoorlyn in die omgewing van Madulo-pan plaas en word lt Kokkie du Toit deur ’n gewonde Frelimo doodgeskiet (die voorval waarvan aan die begin van die hoofstuk vertel word).

      Getrou aan Recce-tradisie het hulle Du Toit met ’n groot gesukkel uitgedra terwyl ’n groot groep Frelimo’s kort op hul hakke was.

      Een van die spanleiers, sers Louis Klopper, bevestig dat dit die modus operandi was om bykans tydens alle ontplooiings aan die Russian Front deur ’n oormag gejaag te word: “Dit was die patroon van die ontplooiing … spring met ’n span van ses tot agt man in, doen die aanval en word dan byna onmiddellik deur ’n Frelimo-oormag – soms tot kompaniesterkte – in opvolgoperasies agternagesit.”

      Tydens die laaste ontplooiing van Du Toit se span besoek 1 Recce se bevelvoerder, kmdt Jakes Swart, die groep op Buffalo Range. Maj Hennie Blaauw, Alpha-groep se bevelvoerder, en kapt Woody Woodburne, SSO Ops Vloot, vergesel Swart. Blaauw het hom kom oriënteer om bevel by Venter oor te neem en was in die Tak HK toe Du Toit se span radiokontak maak en bevestig dat hulle so pas ’n kontak gehad het (dit was die hinderlaag).

      Blaauw verlaat ’n paar minute later die Tak HK en hy, Swart en Venter staan ’n entjie weg en gesels toe die seinoffisier, lt Bam de Wet, vinnig naderkom. Hy het pas ’n berig van Du Toit se span ontvang dat dié noodlottig gewond is, sê De Wet.

      Met lt Kokkie du Toit se dood op Vrydag 11 Februarie 1978 het 1 Recce binne die bestek van vier weke vier puik soldate verloor.

      Die Sondag het almal by die Tak HK spontaan besluit om na Chiredzi se Metodiste-kerk te gaan. Volgens Venter was die paar manne die enigste in uniform by die kerk: “Ek dink nie die gemeente het al voorheen soldate in uniform by die kerkdiens gesien nie. Van die kerkgangers het met ons begin gesels en ’n oom en tannie het in Afrikaans met my gepraat en my bedank dat die Suid-Afrikaners hulle kom help het. Die Recces se dekking was dus nie waterdig nie. Maar ek glo nie dit het in hierdie geval enige nagevolge gehad nie. Die Recces het nie soos Rhodesiese soldate gelyk nie en die gemeente het dit opgemerk maar geen bohaai daaroor gemaak nie.”

      * * *

      Hannes Venter en sy eweknie in die SAS by Buffalo Range opereer nou onder geweldige druk. Hulle het verskeie spanne aan die Russian Front (in Gaza) ontplooi. Hulle spring met valskerms in, infiltreer na die voorafbeplande hinderlaagstelling en spring die hinderlaag. Dan onttrek hulle, beweeg na die volgende hinderlaagstelling en spring dit ook, waarna groot getalle Frelimo’s die Recce- en SAS-spanne van ses tot agt man jaag. Twee en soms meer kontakte per dag was nie buitengewoon nie, dit was trouens die norm.

      Die daaglikse vuurgevegte met Frelimo- en Zanla-guerrillas was dikwels sonder volgehoue noue lugsteun. Helikopters en aanvals­vliegtuie was eenvoudig nie altyd beskikbaar nie. Die ontplooide spanne is byna elke dag besig met ontsnap-en-ontwykingsprose­dures terwyl die Frelimo-patrollies kort op hul hakke volg. Soms word van die spanlede gewond en dan is daar nie helikopters om die verliese af te voer nie. Die Rhodesiese lugmag het onophoudelik gevlieg en probleme op die grond het by wyse van prioritisering aandag gekry. Dit het beteken dat die spanne wat ontplooi is, hul kans moes afwag om lugsteun te ontvang.

      Bravo-groep was ses weke ontplooi en het vele kontakte gehad. Buiten die vier operateurs wat gesterf het, was daar ook beserings. Die spanne het vinnig aangepas en goed geslaag in hul doel om die vyand te ontwrig. Die gebruik van die daaglikse Telstar-ontplooi­ings het almal vertroue gegee en die kommunikasie was uitstekend. Dit was egter kwaai druk vir een offisier om daagliks in die Lynx-vliegtuig te sit terwyl daar geen ondersteuning by die Tak HK was nie. Om die druk te verlig, is ’n operateur-offisier betrek as operasionele offisier. Behalwe dat hy die operasiekamer beman het, het hy ook Telstar-dienste gedoen. Dit het die bevel-en-beheer verbeter en effektiewe ondersteuning is aan die ontplooide spanne gelewer.

      Kmdt Swart het vervolgens besluit om Bravo-groep deur Alpha-groep te vervang. Hennie Blaauw is op 13 Februarie 1978 terug Durban toe met die vliegtuig wat Kokkie du Toit se lyk afgevoer het. Hy het aan sy groep orders gegee en was binne ’n paar dae weer terug in Buffalo Range waar hy by Venter oorgeneem het. Die omruiling van die twee groepe was binne enkele dae afgehandel.