Moord-en-roof. Albert Blake

in Dobsonville betrokke en Charles was etlike dae lank in die Krugersdorpse hospitaal.

      “Dan bedank ek!”

      Die Wes-Randse Moord-en-rooftak is in 1965 gestig met ’n bedieningsgebied wat ’n groot deel van die Vaaldriehoek ingesluit het. Die lang pad wat Charles in dié eenheid sou stap, het ’n wankelrige begin gehad toe hy in dieselfde jaar na ’n Vaaldriehoekse subtak in Evaton oorgeplaas is.

      Die ywerige en energieke Charles het daarna uitgesien om die soort werk te doen waarvan hy ’n voorsmakie gekry het toe hy as studentekonstabel saam met De Swardt gewerk het. Hy is egter oorgeplaas saam met ’n senior wat nie die lus of die hart vir dié soort gevaarlike polisiewerk gehad het nie. Daar was gou wrywing tussen die twee.

      Veral nadat Charles ’n Moord-en-roof-kursus in Johannesburg bygewoon het, het hy met groot verwagtinge na Evaton teruggekeer. Sy senior se lusteloosheid het hom egter bly frustreer. Die breekpunt sou kom toe Charles – ná twee en ’n half jaar waarin hy geen verlof geneem het nie – ’n paar dae wou insit om saam met sy meisie, Dorothy, en haar suster op Knysna te gaan vakansie hou. Sy senior het geweier om sy verlof goed te keur en boonop self verlof geneem om vir ’n vriend teen vergoeding voertuie in Port Elizabeth te gaan haal.

      Charles se verontwaardiging en teleurstelling was diep. Hy het daar en dan bedank en in die proses al sy voordele verbeur. Hy het dadelik by die Vereenigingse verkeersafdeling aangesluit, maar gou besef dat hy oorhaastig opgetree het. Die verkeerswerk was uiters frustrerend en het vir hom geen bevrediging gebied nie. Hy het die opwinding van die gevaarlike polisiewerk gemis en moes toesien hoe sy oudkollegas aan opspraakwekkende sake werk.

      Ná drie maande het hy weer by die polisie aansoek gedoen en hy is sonder omhaal teruggeneem. Maj. Wessels het Charles klaarblyklik na waarde geskat en hom saam met sers. De Swardt na Roodepoort verplaas om ’n nuwe Moord-en-rooftak daar op die been te bring.

      In sy loopbaan en sy private lewe sou dinge hierna vir Charles aansienlik beter raak. Op 1 Julie 1966 is hy met Dorothy in die landdroskantoor op Randfontein getroud. Daar kon beswaarlik ’n eenvoudiger “onthaal” gewees het. Ná die troue het hulle ’n paar vriende in ’n plaaslike kafee op koeldrank en slaptjips getrakteer. Op ’n polisieman en verpleegster se inkomste kon hulle niks meer bekostig nie.

      Charles se skoonfamilie was aanvanklik afsydig teenoor hom, maar hul gesindheid sou oor die jare in volkome aanvaarding verander. ’n Jong, verliefde Dorothy sou egter nie in haar wildste drome kon dink wat vir haar voorlê nie. Dit sou ’n baie sterk vrou verg om al die beproewinge te deurstaan wat die lewe nog na haar kant sou gooi.

4 Vinger op die sneller

      Nadat sy met haar seun herenig is, het Lizzie Miller ’n plakboek begin maak van koerantberigte waarin hy genoem word. Dié plakboek is vandag in Charles se besit. Die vergeelde uitknipsels verstrek nie altyd die datum van publikasie of die name van die koerante waaruit dit kom nie, maar gee wel ’n blik op die gevare en soort misdadigers waaraan Charles in die sestiger- en sewentigerjare as jong polisieman blootgestel is.

      Die West Rand Executioner

      Elke era het ’n berugte misdadiger wat vrees by die gemeenskap inboesem, maar om al die verkeerde redes die publiek se verbeelding aangryp. In die sestigerjare was Hutchinson Motwa, ook bekend as die “West Rand Executioner”, so ’n misdadiger. Hy het ’n skrikbewind in veral Soweto en aan die Wes-Rand gevoer.

      Motwa is gebore in Dobsonville, ’n swart woonbuurt wat aan die noordweste van Soweto grens. Van kleintyd was hy heelwat beter daaraan toe as die meeste ander swart mense van sy geslag omdat die Motwas vooraanstaande en betreklik welvarende mense was. Sy pa was die vervaardiger van die bekende Motwa-medisyne wat landswyd aan swart mense verkoop is.

      Die jong Motwa het sy pa egter eindelose verdriet besorg. Hy het ’n soort charisma gehad wat baie mense na hom toe aangetrek het, maar hy het ook ’n gewetenlose donker kant gehad. Hy het sy eie gemeenskap etlike jare geteister en was by moord, aanranding, gewapende roof en huisbraak betrokke. Die koerant Post, wat in Soweto versprei is, het soos volg oor hom berig: “He was involved in so many shootings that his nickname ‘Shirai’, became synonymous with the word shooting. Lesser gangsters were known to threaten ‘I will Shirai you’, meaning they would shoot to kill.”

      Teen Maart 1967 was Motwa in aanhouding en verhoorafwagtend op verskeie aanklagte, waaronder moord en poging tot moord. Op die dag van sy borgtogaansoek het Motwa ’n ander verhoorafwagtende, wat op ’n mindere aanklag in die landdroshof tereggestaan het, omgekoop sodat hy (Motwa) in sy plek in die Roodepoortse landdroshof kon verskyn. Borgtog is toe aan Motwa – of dan die persoon in wie se plek hy verskyn het – toegestaan. Nadat hy die borgtog betaal het, het hy doodluiters uit die hofgebou gestap.

      Slegs drie dae ná sy ontsnapping het Motwa en ’n bende van drie ’n gewapende rooftog by die Randfontein-stasie uitgevoer. ’n Bankamptenaar is onder die neuse van spoorwegpolisiemanne van sy banksakke beroof. Daarna kaap die bende ’n motor naby Carletonville en gaan lê laag.

      Enkele dae later kry die Wes-Randse Moord-en-rooftak inligting dat die rowers in die werkerskwartiere van ’n hotel op Carletonville skuil. Charles, sers. Miekie de Swardt en konst. M.J. Kgwele word gestuur om ondersoek in te stel. Met hul aankoms het hulle dadelik die werkerskwartiere in die hotel se agterplaas begin deursoek. Hulle is van kamer tot kamer, maar Motwa en sy twee bendelede was in die heel laaste kamer. Die polisiemanne het op hulle geskree om met hul hande in die lug uit te kom, maar hulle het die bevel geïgnoreer. Motwa is in ’n hoek gedryf, maar sou nie sonder ’n geveg oorgee nie.

      Die speurders het besluit om in te gaan – die gevaarlike Motwa moes nie enige kans kry om verdere skade aan te rig nie. Toe Charles die deur van die kamer oopskop, het Motwa op hulle losgebrand. Die speurders het teruggeskiet en hom swaar in die nek gewond. Hy het egter steeds op hulle probeer skiet, maar kort daarna aan sy wonde beswyk. Die ander twee bendelede het tydens die skietery vreesbevange op die grond bly lê en het sonder enige weerstand oorgegee.

      In Motwa se rewolwer is twee defekte patrone gevind wat nie afgegaan het nie . . .

      In die ou bedeling het die polisieowerhede slegs by uitsondering dapperheid erken en dan dikwels ook arbitrêr. Charles en sy twee kollegas se optrede in die Motwa-saak het egter gesorg vir só ’n uitsondering. Die destydse kommissaris van polisie, genl. J.M. Keevy, het die dapperheidsaanprysing in ’n algemene magsorder op 17 Julie 1967 uitgereik, wat in die Staatskoerant gepubliseer en landswyd versprei is. Die drie is aangeprys omdat hulle “hul eie veiligheid verontagsaam” en “onverskrokkenheid” aan die dag gelê het deur Motwa en sy bende vas te trek. Charles was in sy loopbaan in menige gevaarsituasie betrokke waar hy meer of soortgelyke durf aan die dag moes lê, maar geen erkenning voor gekry het nie.

      Skiet om dood te skiet

      Dit is feitlik van die heel eerste bladsy van die plakboek ook duidelik dat Charles nie gehuiwer het om sy vuurwapen te trek as hy gereken het hy of sy kollegas word bedreig nie. Onder die ou bedeling het wetgewing die polisie gemagtig om onder sekere omstandighede met uiterste geweld teen verdagtes op te tree. Charles was in talle voorvalle betrokke waar verdagtes só dood is.

      Kragdadige polisieoptrede is destyds ook grootliks deur die gemeenskap aanvaar. As ’n mens koerantberigte uit die sestiger- en sewentigerjare lees oor skietvoorvalle waarby die polisie betrokke was, is dit opvallend dat sulke optrede geen polemiek veroorsaak het nie. In ’n berig in Die Transvaler oor Charles se getuienis in ’n geregtelike doodsondersoek in die Roodepoortse landdroshof is byvoorbeeld só gerapporteer: “Sers. Miller het getuig dat hy en AO Van den Berg op 18 Mei omstreeks middernag patrolliediens gedoen het. Terwyl hulle op die parkeerterrein by Roodepoortstasie was, het hulle brekende glas gehoor.

      “Hulle het gaan ondersoek instel en by die lisensiekantore in Kortstraat het hulle ’n wit bakkie voor ’n buitebandhandelaar se winkel gesien. Die bakkie se enjin het geloop en ’n swarte het agter die stuurwiel gesit. Twee ander swartes was besig om buitebande deur die