Moord-en-roof. Albert Blake

anekdote.

      Met sy natuurlike aanleg vir sport was Charles ook een van die voorste swemmers in die skool se swemspan. Aan die einde van die byeenkoms moes ’n seun en dogter van elke skool aan ’n duikvertoning deelneem waarvoor punte toegeken is. Sonder enige vooraf waarskuwing of voorbereiding het die swemonderwyser Charles aangewys om te duik. Nie een van die dogters het daarvoor kans gesien nie, want waar hulle vandaan gekom het, was daar nie sulke hoë duikplanke nie. (Op Vereeniging het net die munisipale swembad ’n duikplank gehad en dit het maar net drie trappe gehad.)

      Die tawwe Charles het gereken hy is opgewasse vir die taak, maar het eers besef waarvoor hy hom ingelaat het toe hy die trappe na die hoë platform van die duikplank uitgeklim het.

      “Doer onder het die swembad soos ’n klein poeletjie gelyk. Dit het vir my gevoel of ek die swembad gaan misduik en my teen die plaveisel aan die kant te pletter gaan val. Ek was nog nooit só bang nie. My keel het toegetrek, my mond was kurkdroog en ek kon nie behoorlik dink nie.

      “Met die grootste inspanning het ek my voete op die duikplank stukkie vir stukkie vorentoe gesleep. Maar my moed het my begeef en ek het terugbeweeg. Nadat my swemonderwyser my ernstig aangespreek het, het ek weer stadig vorentoe geskuifel, maar my moed het my nogmaals in die steek gelaat.

      “My swemonderwyser het nou sy houding verander en my amper gesmeek dat ek moes duik, anders sou hulle my diskwalifiseer. Ek dink daar was ’n doodse stilte op die paviljoen. Ek het besef dit is nou of nooit.

      “Terwyl ek met my oë toe gebid het, het ek van die duikplank gespring, my bene vasgegryp en die grootste moontlike bom gemaak, wat ’n sproei water laat opskiet het wat van die omstanders natgespat het.”

      Die leerlinge van al die skole was uit hul nate. Die meeste het klaarblyklik gedink dat Charles met opset ’n bespotting van ’n ernstige saak gemaak het. Niemand het geweet dat dié spektakel ’n intense verleentheid vir die jong seun was nie en dat dit nog lank by hom sou spook.

      Maar Charles het homself daardie dag belowe om nooit weer voor vrees te swig nie. Wat nie altyd moontlik was nie . . .Later in sy lewe sou hy gereeld met vrees gekonfronteer word – daardie vrees dat hy sy lewe kan verloor.

      Later in sy st. 8-jaar sou Charles besluit om die skool te verlaat. ’n Akademiese verleentheid het moontlik tot sy besluit bygedra.

      Anders as sy goeie verhouding met die meeste van sy onderwysers kon hy net nie met die jong boekhou-onderwyser, wat boonop sy koshuisonderwyser was, klaarkom nie. Charles kon ook nie die vak baasraak nie. Die stramme verhouding is op die spits gedryf toe die onderwyser Charles betrap waar hy in die boekhou-eksamen by ’n maat afskryf. Hy en sy vriend is na die skoolhoof geneem.

      Charles het die volle blaam op hom geneem. Die simpatieke hoof het hom bedank dat hy die waarheid gepraat het en het besluit om hom nie te straf nie. Steeds het Charles egter ’n skuldgevoel daaroor gehad.

      Die keuse om die skool ná st. 8 te verlaat is eintlik vir Charles gemaak. Die verleentheid rondom die afskrywery, sy boekhou-onderwyser se vyandigheid en sy gesukkel op akademiese gebied was maar een deel van sy besluit. Die moontlikheid om vir homself te sorg het ook beteken dat hy nie meer van sy stiefpa afhanklik sou wees nie. Charles kon sy groot ideaal vervul om by die polisie aan te sluit.

      Die feit dat hy die skool vroeg verlaat het, sou hom egter reeds met sy aansoek om toelating tot die polisie (en in later jare) aan die hakskeen byt. Vroeg in Desember 1961 het hy saam met 14 ander die toelatingseksamen by die polisiekantoor op Vereeniging afgelê. Die stasiebevelvoerder het die een ná die ander kandidaat met ’n handdruk gelukgewens totdat hy by Charles gekom het en hom meedeel dat hy dit ongelukkig nie gemaak het nie. Charles was verpletter.

      Met die afkykery in die boekhou-eksamen nog vars in sy geheue wou Charles by die stasiebevelvoerder weet of hy dáárom toelating geweier is. Die bevelvoerder het gesê hy was glad nie bewus van die voorval nie – dit was sy Engels en rekenkunde wat nie goed genoeg was nie.

      “Moet ’n mens dan somme kan maak om skelms te vang?” was Charles se vrugtelose verweer.

      Die meeste jong mense sou hulle waarskynlik in die uitslag berus het en elders werk gaan soek het, maar nie Charles nie. Hy het daardie dag reguit van die polisiekantoor in Voortrekkerstraat na die speurders se kantore daar naby gestap. Op die trappe na die eerste vloer het Charles ’n jong speurder teëgekom wat hy later as Mooi Doep du Plessis sou leer ken. Hy het sy dilemma aan die “oom” verduidelik, wat maar ’n paar jaar ouer as hy was. Aangesien die polisie hom afgewys het, wou hy by die speurders aansluit.

      Mooi Doep het die seun se naïewe onkunde komies gevind en hom na sy senior se kantoor geneem om sy versoek (tot almal se vermaak) te herhaal. Charles sou eers heelwat later besef dat die speurders besig was om die spot met hom te dryf. Hulle het duidelik nie besef hoe groot die seun se begeerte was om by die polisie aan te sluit nie en het hom aangeraai om eerder ’n Patrysspeurder7 te word.

      In later jare moes die einste speurders hul spottery met die seun sluk. Hulle het darem aan hom verduidelik dat hy eers opleiding in die polisiekollege moet ondergaan voordat hy as speurder gekeur kan word. Charles het daardie dag ook agtergekom dat die polisiehoofkwartier, Wachthuis, in Pretoria se middestad geleë is.

      ’n Paar dae later ryloop hy na Wachthuis. Daar gekom, bekla hy sy lot teenoor die eerste polisiebeampte wat hy in die werwingskantoor teëkom. Hy moes daarin geslaag het om sy aanhoorder se simpatie te wen, want dié het hom na ’n groot kantoor op ’n ander vloer geneem waar hy eers buite moes wag. Ná ’n ruk is hy ingeroep waar drie taamlik onvriendelike polisiemanne hom aan ’n lang ondervraging onderwerp het. Die jong man het nog niks van range geweet nie en eers later besef dat dit senior offisiere was. Hy is daarna aangesê om weer buite te wag. Toe hy daarna ingeroep word, het die drie hom gelukgewens dat sy aansoek om ’n polisieman te word voorlopig aanvaar is. Charles moes hom vir ’n jaar as ’n studentekonstabel op Vereeniging bewys voordat hy vir die polisiekollege gekeur kon word.

      Charles is waarskynlik verkeerd as hy meen die drie offisiere het hom net jammer gekry. Hulle moes beïndruk gewees het deur sy vasberadenheid om ’n polisieman te word.

      Studentekonstabel Miller

      Van Wachthuis is hy met ’n polisievoertuig na die Pretoria-stasie geneem waar ’n gratis treinkaartjie na Vereeniging aan hom uitgereik is. Charles was in die sewende hemel. Die volgende dag het hy vir diens aangemeld.

      Die studentekonstabels het in ’n ou sinkgebou langs die polisiekantoor gebly wat as tydelike kaserne vir ongetroude polisiemanne gedien het. Daar het hy vir Miekie de Swart en Jaap le Roux ontmoet, wat al twee ’n groot invloed op sy loopbaan sou hê. Vir etes het die jong polisiemanne by losieshuise in die omgewing gaan aanklop. ’n Studentekonstabel se karige salaris het nie juis enige luukses toegelaat nie.

      Die polisieadministrasie het herhaaldelik daarop aangedring dat Charles sy geboortesertifikaat moet toon, maar hy het net ’n doopsertifikaat van die NG Kerk gehad. Ná ’n gesukkel het hy sy stiefpa sover gekry om by die polisiekantoor op Vereeniging te gaan verduidelik waarom die geboortesertifikaat nie ingelewer kon word nie.

      Theo Salzmann het agter geslote deure met die bevelvoerder gepraat. Charles het nie geweet wat gesê is nie, maar vir die res van sy jaar as studentekonstabel is hy nie weer vir sy geboortesertifikaat gevra nie. Charles het daarna nie veel van sy stiefpa gesien nie en hy het ook al hoe meer verwyderd van sy broers geraak. Miskien het Theo Salzmann se gewete hom gepla, want hy het in later jare toenadering tot sy vervreemde stiefseun begin soek. Sy drankprobleem het egter reeds teen daardie tyd sy tol geëis en sy einde was tragies.8

      Lyke in die water

      Die Vaalrivier het deur die jare sy kwota drenkelinge geëis. Vanaf die inlope van die Suikerbosrant- en Klipriviere word die Vaalrivier daarna breër tussen Vereeniging, Vanderbijlpark en Sasolburg as gevolg van die opdamming deur die Barrage-keerwal verder aan. Die rivier lyk daar meestal stil, maar kan veral in die reënseisoen bedrieglike sterk strome maak. Die strome van die Suikerbosrant- en Klipriviere voer ook allerlei lewensgevaarlike hindernisse af, wat dikwels onder die oppervlak nie met die blote oog sigbaar is nie.

      In 1962,