Moord-en-roof. Albert Blake

“’n Baasspeurder wat einde verlede jaar en vroeër vanjaar sommer ’n paar dosyn roofsake aan die Wes-Rand met sy onverskrokke speurwerk opgelos het, is in gisteraand se bloedige skietery aan die Oos-Rand gewond. Hy is a.o. Charles Miller van die Wes-Randse Moord-en-rooftak.”

      Die berig noem dan ook vorige gewapende rooftogte wat Charles help oplos het. Soortgelyke berigte het in ander koerante verskyn.

      Dié soort publisiteit het Charles egter ongemaklik laat voel. Van al die insittendes in die polisievoertuig wat hy daardie aand na die fabriek bestuur het, was hy nou die enigste oorlewende. Hy kon nooit dié skuldgevoel afskud nie en het homself verwyt dat hy sy makkers nie beter kon beskerm nie. Was hulle genoeg manne? Was dit ’n fout om die vroue en burgerlike (Tolkin) te betrek? Was die kroegie ’n geskikte plek vir die lokval? Op dié vrae sal hy waarskynlik nooit antwoorde kry nie. Boonop was Charles uit die staanspoor onrustig daaroor om ongewapen te wees.

      Bykans elke aspek van die gebeurde is in die pers bespreek. In van die berigte is bespiegel wie Bokkie Taute die doodskoot gegee het – hyself of Charles? The Citizen het in ’n berig onder die opskrif “Wounded policeman killed convict” tot die slotsom gekom dat Charles vir Taute die doodskoot gegee het, net om twee dae later ’n berig te plaas onder die opskrif “Who killed Taute? Mystery over bullet”.

      Daar is selfs berig dat die twee polisiemanne wat doodgeskiet is glo volgens hul weduwees wou gehad het dat hulle in die uitvoering van hul pligte sterf. Charles se reaksie hierop is waarskynlik meer realisties: “Geen normale mens het ooit sulke bedoelinge nie. Ons het nie by die polisie aangesluit om te sterf nie. Hele gesinne is verpletter en wees gelaat. Dit was van begin tot einde ’n onvoorsiene tragedie, wat niemand ooit wou gehad het nie. Dit was verskriklik . . .”

      Vir Charles was daar amptelik geen vorm van ontlading ná die skietery nie. Geen kapelaan het hom besoek nie en sielkundige berading van polisiekant was ongekend in daardie tyd. Miskien was die polisie se bevelstruktuur in Wachthuis, Pretoria, naïef oor sulke dinge.

      Ontlading is aan brandewyn en Coke oorgelaat . . .

2 Littekens op ’n jong gemoed

      Toe ek Charles oor sy herkoms en jeugjare begin uitvra, het sy antwoord my onkant betrap: “Moenie in jou herkoms gaan krap wanneer dit nie nodig is nie, veral as jy nie weet wat die onbekende alles gaan oplewer nie. As ek my lewe kon oorhê, sou ek nie in my verlede gaan delf het nie . . .”

      Vir die eerste 18 jaar van sy lewe was William Charles Miller as Fredrich Wilhelm Salzmann bekend. Sy maats van kleintyd het hom “Salsie” genoem. Sy volwasse vriende ken hom slegs as Charles.

      Daar is aanvanklik nie vir hom vertel dat die ouers wat hom grootmaak nie sy biologiese ouers is nie. As tiener het hy begin vermoed iets skort met sy herkoms nadat sy stiefpa op ’n ongevoelige wyse aan hom laat deurskemer het hy is nie sy kind nie.

      Toe hy ’n jong man was, het hy alles in sy vermoë gedoen om sy ware identiteit vas te stel. Kinders wat aangeneem word, het dikwels ’n verterende begeerte om uit te vind wie hul biologiese ouers is en om hulle te ontmoet. Die waarheid het vir hom geen berusting gebring nie. Dit het, inteendeel, net meer verwarring veroorsaak.

      Charles is op 1 Mei 1943 in Pretoria gebore. In daardie stadium het sy biologiese ma, Lizzie Miller, in Joostestraat 121, Pretoria-Wes, by haar skoonsuster, Flo Pepler, gewoon. Lizzie se Engelssprekende man, Tommy, was ten tyde van Charles se geboorte nie in die land nie, want hy was ’n soldaat in die Tweede Wêreldoorlog. Charles kon nooit vasstel presies hoe lank voor sy geboorte sy pa reeds weg was nie, maar wat wel gebeur het, is dat hy slegs drie dae oud was toe hy aan Theo en Dollie Salzmann gegee is. Daar was geen amptelike aanneming nie, maar die Afrikaanssprekende Salzmann-egpaar sou Charles versorg en het hom as Fredrich Wilhelm Salzmann in die NG Kerk laat doop. Die Miller- en Salzmann-families het nooit weer kontak met mekaar gehad nie.

      Van sy stiefma, Dollie, praat Charles met groot deernis. Dis duidelik dat sy hom liefgehad het soos haar eie. Nadat Charles in haar sorg geplaas is, het sy nog twee seuns gehad. Die Salzmann-gesin het finansieel swaar gekry. Dit voel vir Charles asof hulle altyd deur buitestanders as onderdorpers beskou is. Aanvanklik het die gesin ’n soort nomadiese bestaan in Pretoria gevoer. Charles het op meer plekke gewoon en was in meer laer skole as wat hy kan onthou.

      Tog was die eerste twaalf jaar van sy lewe andersins stabiel en kommervry. Daar was in dié tyd geen rede vir die jong seun om te vermoed dat Theo en Dollie nie sy biologiese ouers is nie. Die liefde wat hy in sy vroeë vormingsjare van sy stiefma gekry het, het hom waarskynlik genoeg stabiliteit gegee om latere swaarkry as ’n tiener te kon hanteer.

      Toe hy twaalf was, is kanker by sy stiefma gediagnoseer en sy is kort daarna oorlede. Dit het Charles se jong lewe ingrypend verander. Die wewenaar Theo Salzmann kon nie drie seuns alleen grootmaak nie. Hulle het in daardie stadium in ’n klein huurhuis op Meyerton gewoon. Die wit gemeenskap van Meyerton was in die 1950’s, soos die meeste ander in die Vaaldriehoek, grootliks ’n werkersklasgemeenskap waar elkeen vir homself moes sorg. By skole is kospakkies met toebroodjies en vis, soms met melk of lemoensap, tydens pouses aan die behoeftige kinders uitgedeel. Dit was meestal die drie Salzmann-seuns se hoofmaal. Charles het dit ook op hom geneem om sy twee jonger stiefboeties teen die alomteenwoordige boelies te beskerm.

      Charles se verhouding met sy stiefpa het vinnig versleg ná sy stiefma se dood. Hoewel hy Charles nie fisiek mishandel het nie het Theo hom psigies afgeknou.

      Vir ’n tyd is die drie seuns na ’n jonger broer van Theo gestuur, wat saam met hul ouma Salzmann op ’n hoewe buite Rustenburg gewoon het. Dit was egter ook nie ideale omstandighede vir die jong seuns nie. Die hoewe was amper tien kilometer van die skool en hulle moes soggens skool toe loop en smiddae terug. Die ouma was reeds bejaard en haar kragte was aan die ingee, terwyl hul ongetroude oom nie besef het wat dit verg om kinders te versorg nie.

      Theo het versuim om enige bydrae tot sy seuns se onderhoud te maak, maar in ’n stadium moes hy hulle weer by hom inneem. Hy het toe op Vereeniging gewoon.

      Met die seuns se terugkeer het hy en Charles al hoe meer vasgesit. Theo het kwaai begin drink en wanneer hy onder die invloed was, het hy laat deurskemer dat Charles nie sy biologiese kind is nie. Charles het ook agtergekom dat die ander familielede meer besorg is oor sy jonger boeties as oor hom. Hy het algaande soos ’n buitestander in die Salzmann-gesin gevoel.

      As leerling aan die Hoërskool Vereeniging kon hy hom darem op die sportveld uitleef, veral in rugby, swem en atletiek. In st. 8 het die plaaslike koerante sy pragspel as vleuel in die eerste span besing. Hy was een van vier seuns wat vir die Bondedagspan gekies is om op Ellispark te gaan speel (die ekwivalent van vandag se Cravenweekspan). Miskien het sy sporttalent ook daartoe bygedra dat daar vir hom plek in die skoolkoshuis was, want sy stiefpa het nooit die koshuisgeld betaal nie.

      Hy was dus minstens in die skoolkwartale versorg en hoef nie met sy stiefpa gekonfronteer te word nie. Sakgeld het hy verdien deur gholfballe te verkoop wat hy in die Vaalrivier langs die gholfbaan by Vereeniging uitgeduik het. Hy het motors gewas en het ook teikens op ’n skietbaan naby Meyerton tydens die plaaslike kommando se skietoefeninge gewissel.

      Sy stiefpa het hom al hoe meer laat verstaan dat hy nie vir skoolvakansies by sy “ouerhuis” welkom was nie. Hy het meestal vakansietye by maats gaan bly.

      Charles het ook in die skool se kadetorkes gefloreer en tot tamboermajoor gevorder. Die orkes het op talle plekke opgetree en dit het hom blootstelling gegee aan ander plekke en mense wat hy andersins nie sou gekry het nie. Op akademiese gebied het dit egter beroerd gegaan en hy moes ’n standerd herhaal.

      Tog was Charles ’n gunsteling onder die meeste onderwysers. Hulle het waarskynlik van sy huislike omstandighede geweet en het hulle oor hom ontferm. Charles noem dat hy moeite gedoen het om sy onderwysers tevrede te stel. Hulle was die rolmodelle wat hy nie in sy ouerhuis gehad het nie.

      Kortom: Charles se jeugjare het hom voor baie uitdagings gestel wat net met moed oorkom kon word. Die verhaal van