Moord-en-roof. Albert Blake

Onder bevel van Jaap le Roux stel speurders van die Wes-Randse Moord-en-rooftak daardie aand ’n hinderlaag op die fabriek se perseel.

      Dit was nog vroegaand toe ’n hele klompie rowers in ’n gesteelde bus opdaag, wat hulle buite die fabriek parkeer. ’n Hele ruk lank doen hulle niks nie en bly in die bus sit, terwyl hulle die perseel waarskynlik fyn dophou. Iets moes hulle agterdogtig gemaak het, want hulle het skielik weggejaag.

      ’n Wilde jaagtog het op die pad na Sebokeng gevolg waarin die speurders die rowers in drie voertuie agternagesit het. Die voertuig waarvan Charles die bestuurder was, het amper omgeslaan toe hy die bus wou verbysteek en van die pad gedruk word. Nog ’n polisievoertuig is ook amper te pletter gery toe dit die bus van die pad wou dwing.

      Die speurders het verskeie skote deur die agterruit van die bus gevuur waarna dit gelyk het of die bestuurder beheer oor die bus verloor. Dit het van die pad geloop en naby die Wawielbrug skielik tot stilstand gekom.

      Die speurders het uit hul voertuie gespring en ’n woeste oor-en-weer-skietery het gevolg. Een van die rowers is platgeskiet toe hy al skietende uit die bus geklim en op Charles afgestorm het. Hy het enkele meters voor Charles dood neergeval. “Dit was ’n bestiering dat nie een van ons getref is nie,” sê Charles.

      In die bus is die lyk van ’n tweede rower gevind, wat reeds tydens die agtervolging moes gesterf het. Die ander rowers het op die vlug geslaan, maar is later tydens ’n opvolgoperasie vasgetrek.

      “Cuffed in the scull”

      Charles kon wel nie altyd sy vuurwapen gebruik om ’n misdadiger in sy spore te stuit nie. Een middag in 1974 het hy in ’n systraat van die nywerheidsgebied in Reefhaven, Roodepoort, afgekom op ’n groot groep mense wat twee mans uit ’n sementfabriek jaag. Hy sou later vasstel dat die twee ’n jong vrou probeer verkrag het.

      Hy het die een met sy motor ingehaal en in hegtenis geneem. Nadat Charles hom vir sy eie veiligheid in die polisiemotor toegesluit het, het hy die ander man te voet agternagesit. Hy het ’n waarskuwingskoot afgevuur, maar die man het aanhou hardloop. Toe hy hom inhaal, het die man skielik ’n mes uitgepluk. Charles kon nie waag om op hom te skiet nie omdat daar soveel omstanders was. Die verdagte het Charles se huiwering gesien en die kans gebruik om oor ’n heining te probeer wegkom.

      Dis toe dat Charles met al sy krag sy oop stel boeie na die man gooi en hom teen die agterkop tref. Hy het agteroor geval en roerloos bly lê. Al was die boeie se oop punte stomp, het een punt sowat 4 cm in sy agterkop weggesak. Die boeie is later die aand in ’n noodoperasie verwyder en die man het mettertyd herstel. ’n Engelse dagblad het oor die voorval berig onder die opskrif “Cuffed in the skull”.

      Die Strafprosesreg van ’n vergange era

      Charles kan nie sê in hoeveel skietgevegte met misdadigers hy in sy loopbaan betrokke was nie. Waarskynlik is daar te veel om te onthou. Hy kon ook nie my vraag beantwoord oor hoeveel mense hy doodgeskiet het nie. Soos ek inligting oor die voorvalle uit ander bronne opgediep het, kon dit sy geheue meestal verfris. Daar was egter ook gevalle wat hy glad nie kon oproep nie.

      Die ou Strafproseswet van 1955 het aan ’n polisieman wye magte verleen om ’n voortvlugtige verdagte onder sekere omstandighede in die uitvoering van sy pligte te dood. Veral Artikel 37 van die wet was omstrede en is deur sommige as onmenslik beskryf. ’n Polisieman kon ingevolge daarvan loskom deur aan te voer dat sy optrede regverdig was. Al vier die volgende vereistes moes in daardie geval gegeld het:

      1. Die polisieman moes op redelike gronde geglo het dat die oorledene ’n ernstige misdaad gepleeg het;

      2. Hy moes probeer het om die oorledene te arresteer;

      3. Die oorledene moes gevlug of weerstand gebied het in die loop van die poging om die oorledene te arresteer; en

      4. Daar moes geen ander manier gewees het om die oorledene te vang as om hom te dood nie.

      Hoewel die bewyslas op die polisieman was om die hof te oortuig dat hierdie vereistes nagekom is, moes hy dit bloot op ’n oorwig van waarskynlikhede doen en nie bo redelike twyfel soos wat die gewone maatstaf in die strafreg is nie. Artikel 49 van die Strafproseswet van 1977, wat bogenoemde wetgewing vervang het, het soortgelyke magte van “geregverdigde doodslag van verdagtes by inhegtenisneming” aan die polisie verleen.9

      Die ou wetlike bepalings het nietemin nie ’n vrypas aan polisiemanne verleen om voortvlugtige verdagtes te skiet nie. Talle polisiemanne is in die ou bedeling aangekla en skuldig bevind wanneer hulle die wetlike perke oorskry het. Daar is egter geen twyfel nie dat ondersoekbeamptes, die verskillende kantore van die prokureurs-generaal en die howe destyds simpatiek gestaan het teenoor polisiemanne wat in skietvoorvalle betrokke was en dat hulle meestal die voordeel van die twyfel gekry het.

      Sedert die Soweto-onluste van 1976 het die binnelandse en buitelandse politieke druk op die nasionale regering egter begin toeneem. Met eskalerende onrus het polisieoptredes verpolitiseer geraak en is dit toenemend onder die vergrootglas geplaas. Veral skietvoorvalle waarby die polisie betrokke was, sou algaande meer negatiewe aandag trek. Alle skietvoorvalle moes deur ’n polisieoffisier ondersoek word. Binnekort sou offisiere wat nie hul loopbaan wou benadeel nie self ook meer afkeurend teenoor skietvoorvalle begin staan.

      Maar die groep polisiemanne waaraan Charles behoort het, was as ’t ware gekondisioneer om misdadigers onder sekere omstandighede dood te maak. Dit sou uiters moeilik wees om hulle te “herprogrammeer” om misdadigers se lewe ook in ag te neem.