Баай барыылаах Байанайдан. Андрей Яковлев

ордук минньийэрин туһунан улахан кэпсэтиини таһааран турар.

      Биһигини кырдьаҕастарбыт собо миинин оргуйбутуттан ааҕаннар чаас уон биэс мүнүүтэ буһарарга үөрэппиттэрэ. Биир чаас устата оргуйбут собо миинэ минньийэр, онтон уон биэс мүнүүтэ салгыы оргуйдаҕына, собо миинин астыйар диэн быһаараллара. Бу кэм устата собо үрдэ үрүмэлэнэ, миинэ үрүҥ буола хойдо буһар. Оттон собо бэйэтэ уулла буһан, өлө, искэҕэ, сиһин этэ сииргэ минньигэс амтаннанар. Миинин истэххэ, түөһүҥ иһинэн сайа охсон киирэн, эккинэн бүтүннүү тарҕанан, уҥуохтаргын, эккин-сииҥҥин сымнатан, сытан, сынньанан ылыаххын баҕарталаан кэлэҕин. Собо киһиэхэ ити курдук түргэнник эккэр-хааҥҥар дьайа охсор күүстээх.

      Оттон Уйбаан «тройной ухата» диэн биир мииҥҥэ үс төгүл собону уган буһарбыттара ааттанар. Ол аата күөскэ кутуллубут ууга бастакы биэс-алта собону халыкыната түһээт, хоторуллар, онтон ол ууга иккиһин соччо собону хос уган чаас аҥаара буһарыллар уонна эмиэ хоторуллар. Онтон үсүһүн итиччэ собону саҥаттан күөскэ угуллар уонна чаас уон биэс мүнүүтэ оргутуллар. Маннык ньыманан буспут собо миинэ киһи сүһүөҕүн көрбүтүнэн түһэр хойуу, амтаннаах буолар.

      Билгэлээһиннэр

      Сиргэ сылдьар киһи күнү-дьылы куруутун кэтээн көрүөхтээх. Сылдьарын тухары тулатыгар буолар уларыйыылары болҕойон көрөн, көтөрдөр сырыыларынан, халлаан туругунан, тыалынан-кууһунан билгэлииргэ, күнү-дьылы быһаара үөрэниэхтээх.

      Сааскы билгэ

      Тыаллаах-куустаах, ардахтаах күннэр үүнээри гыннахтарына, көтөрдөр сырыылара тосту уларыйа түһэр. Холобур, ардах кэлээри гыннаҕына, кураанах кустар от быыһыгар түһэ уонна төттөрү-таары көтө мээрик буолаллар. Оччоҕуна уһун ардахтаах күннэри күүтэҕин.

      Халлаан көнөөрү гыннаҕына, тыыраахылар халлаан оройугар тахсан тайаара эргийэллэр. Тыыраахы көтө сылдьан тоноҕосчутунан, онтон да атын кынаттаах бырдах үөннэринэн аһыыр. Халлаан былытырдаҕына, салгын баттааһына улаатар, сиик хойдор. Бырдахтар кынаттара сиигирэн сиргэ түһэллэр, окко-маска хорҕойоллор. Оччоҕуна ити көтөрдөрүҥ астарын батыһаннар хонууга хаамса сылдьар буолаллар.

      Туллук үөрүнэн сааскы кус үөрүн быһаараллар.

      Үгүрүө көтө-көтө үөһэттэн таҥнары куугунаан түһэрэ хойуннаҕына, салгын сылыйар, халлаан көнөр. Сааскы ичигэс салгын илинтэн, соҕурууттан илгийэр.

      Бараах үөрэ кэллэҕинэ, кус бары көрүҥэ күргүөмүнэн айанныыр кэмэ саҕаланар.

      Хонуу барааҕа кэлиитинэн андыны кэтэһэҕин.

      Сааскы халлаан хатаатаҕына, тоҥсоҕой маһы торулата тоҥсуйар. Өскөтүн тоҥсоҕой уһуннук маһы торулата тоҥсуйдаҕына – халлаан уһуннук, оттон кылгастык буоллаҕына – кылгастык хатыыр.

      Сааскы салгын арҕааттан, хотуттан ыллаҕына, халлаан хатыыр, тымныы, кэмсиин күннэр үүнэллэр. Кус көтөрө аҕырымныыр.

      Илинтэн илгийдэҕинэ – ичигэс ардахха. Үөл кус кэлэр түүннэрэ үүнэллэр.

      Күн кытара кыыһан саҕахха олорон киирдэҕинэ – кураан күннэр саҕаланаллар.

      Хонуктаан кэлбит ардах хас да күн устата түһэр. Онон уокка оттор маһы элбэҕи бэлэмниир