Ийэлэриэм, мин кэллим!... Арчылан

иһэммин таарыйбытым. Уһун Уйбааннаахтан. Хойутаан ыҥырбыттар этэ… Кийииттэрин уонна саҥа төрөөбүт сиэннэрин кыайан өрүһүйбэтэҕим… – удаҕан халыйан кэлбит ыар санааҕа баттатан ах барда.

      Балаҕан иһигэр чочумча уу чуумпу сатыылаата.

      – Онтон эһиэхэ тоҕо эрэ туораан тахсыбытым. Ким эрэ, туох эрэ биттэммитигэр дылы. Олус санаарҕаан испитим, «идэбин тохтоторум дуу, ол сатаныа дуо…» диэн толкуй бөҕөтүгэр түспүтүм…

      – Тыый, оччоҕо, дьэ, биһиги хайдах буолуох этибитий… – Мотуруона чахчы бааччы куттанан сибигинэйэ былаан саҥарда.

      – Хотуой, сүрэҕиҥ чарааһа бөҕөтө! – Эдьиий Даайа барбах мүчүйдэ. – Ол мин санаам-оноом оонньообута диэхтээн, үөһэттэн үөтүүлээх, айыылартан айдарыылаах удьуор идэбиттэн си-дьүгээр босхоломмот хотун сырыттаҕым буолуо ээ…

      – Оо, мин онно эн киирэн кэлбиккэр олус даа үөрбүтүм, – Мотуруона эгди буола түстэ. – Эн көрбүтүҥ-истибитиҥ, эмп-томп биэрбитиҥ кэннэ, Тоҥсуо, уоскуйан, лип курдук утуйан хаалбыта. Оттон эн утуйаргар кини нэлэкэтин сыттыгыҥ анныгар уктубутуҥ уонна сарсыарда үөрэн ахан уһуктубутуҥ. Итиэннэ: «Кураанахха, куһаҕаны ыраланан ытаама, уолгут этэҥҥэ буолуоҕа, кини – дьоло-дьолуота үрдүк», – диэбитиҥ. Ону мин итэҕэйбитим, ытаабат буолбутум. Уолбут чахчы үтүөрэн барбыта. Ол түгэни олус дьэҥкэтик өйдүүбүн. Онтон сааһыары эмиэ охтон хаалбыта. Иэрийэ-иэрийэ сөтөллөрө… Бопторон ылара… Муннунан хаана барара… Сирэйэ, кытара сатаан баран, көҕөрөн хаалара. Мэхээс, атын көлүйэн, эйиэхэ барбыта. Оттон мин, бу сырыыга ытаан ньолҕоруйбакка, уолбун көтөҕөн баран: «Кини – дьоло-дьолуота үрдүк!..» – диэн алгыс курдук хатылаа да хатылаа буоларым…

      – Онно эмиэ сап саҕаттан салҕанан, кыл курдуктан кытаахтаһан өрүһүммүтэ. Эн, сүрэххинэн таайан, көтөххөр ылбатаҕыҥ буоллар, сытан эрэ бопторуохтаах этэ. Иэрийэр сөтөл тииһигэ күүскэ киирдэҕинэ, оҕо оннук быстараахтыыр. Оттон кини, ол ыгыста-ыгыста сөтөллөрүгэр хараҕар сап тымырдар быһыта баран, көрөрө эрэ мөлтөөтөҕө. Толуга диэн ол буоллаҕа. Кини дьоллоох. Кини – дьоло-дьолуота үрдүк!

      – Кини – дьоло-дьолуота үрдүк!.. – Мотуруона, туох эрэ дьикти турукка киирэн хаалбыттыы, Эдьиий Даайа кэнниттэн мылайа мичээрэн хатылаата. – Кини дьоллоох!.. Оокком…

      – Оннук, хотуой. Эн санаарҕаама. Тоҥсуо билигин, бороохтуйан, хайыы үйэ хотоҕойун көтөхпүт хотойчоон буоллаҕа. Арба даҕаны, билигин кини Дабыыкка хайдах сыһыаннааҕый? Кииринньэҥ аҕатын курдук ылынар дуо? Киһи да күлэр, уончалаах бэдик улахан эр киһини Охтор Дабыыт диэн хос ааттыы турбута да баар ээ! – Эдьиий Даайа күлэн сыһыгыраабыт омунугар ытыстарын тэс гыннарда. – Уун-утары көрөн туран! Дьэ, эрдьигэн дии! Хараҕын төһө эрэ быччаччы көрдө?!

      Мотуруона, эмиэ күлэн быычыгыраан ыларын быыһыгар, айаҕын саба тутта-тутта, санна ыгдаҥнаата.

      – Дабыыт, бу түбэлтэни санаан кэллэҕинэ, эмиэ быара суох барааччы, – тыын ылан, хараҕын уутун сотто-сотто эттэ. – Кини Тоҥсуону олус таптыыр ээ. Уонна, оттон, төрөппүт ийэтинэн биир хаан буоллахтара дии. Кыра эрдэҕинэ, Дабыыт