Сүдү киһи Багдарыын Сүлбэ. Л. В. Иванова

баайын

      Кэҥэтэр эбии.

      Итэҕэй, эрэн,

      Этэрбин истэн:

      Ааҕааччыҥ кутун

      Тутуоххун туттуҥ.

      Алта уон сааскын

      Астыктык туоллуҥ,

      Эн сэмэй ааккын

      Сэҥээрдэр буоллуҥ.

      Кэлэр да кэмҥэ

      Дьоллоохтук олор.

      Туолуохтаах мэҥэ

      Баҕаҕын толор.

      «Нам надо беречь имена людей,

      которые составляют гордость, цвет нации».

М.Е. Николаев, первый Президент Республики Саха

      Аан тыл

      Багдарыын Сүлбэ туһунан матырыйаалы хомуйан, холбоон, кинигэ бэлэмнээн таһаартарар санаа бу сүдү киһибитигэр аналлаах кинигэ ама күн бүгүҥҥэ диэри суох дуо диэн санааттан үөскээбитэ. Онтум, хата, Михаил Спиридонович өссө бу олоххо баарыгар, 80 сааһын туоларыгар, кини үөрэнээччилэрэ – педагогическай наука кандидата У.Ф. Кондакова, Е.Р. Алексеев, С.П. Григорьев олус истиҥ ахтыылардаах кинигэни ытыктыыр учууталларыгар бэлэмнээн бэлэх ууммуттар эбит. Бу «Саха киэн туттар дьоно» серияҕа 2008 с. тахсыбыт «М.С. Иванов-Багдарыын Сүлбэ» диэн кинигэ, хомойуох иһин, республикаҕа киэҥник тарҕамматах.

      Ол гынан баран, Багдарыын Сүлбэ курдук, киһиэхэ эрэ бэриллибэт баай ис хоһоонноох, эндирдээх олоҕу олорон ааспыт, хорсун санаалаах, сөҕүмэр үлэһит киһи туһунан суруйуу биир кинигэҕэ баппата биллэр.

      Михаил Спиридонович Иванов-Багдарыын Сүлбэни тыыннааҕар төһө да көрсүбэтэҕим, тылын-өһүн эт кулгаахпынан истибэтэҕим иһин, кини биэрбит интервьюларын, ыстатыйаларын уонна суруйбут үлэлэриттэн аахпыт буоламмын, хайдах эрэ бу ураты дьылҕалаах, олоххо инники хардыылаан испит киһини кытта алтыспыт курдук сананным.

      Михаил Спиридонович улаханнык ытыктыыр учуутала профессор Г.П. Башарин буолар. Георгий Прокопьевич туһунан кини кэргэнэ К.И. Платонова-Башарина эппит бу тыллара Багдарыын Сүлбэҕэ толору сөп түбэһэллэр: «Ты был мужественным, честным, справедливым во всем. Ты сердцем и душой любил родной народ, которому посвятил свой труд, любил его культуру, страстно любил Родину – Якутию, ее природу, глубоко, искренне любил Россию, русский народ… Народ твой не забывает тебя, чтит, ценит, любит, считает своим достойным сыном».

      Кинигэ тахсыытын өйөөбүт «Айар» кыһа дириэктэригэр А.В. Егоровка, эбии үбүлээһининэн көмөлөспүт Ньурба улууһун баһылыгар А.М. Иннокентьевка, социологическай наука доктора, профессор У.А. Винокуроваҕа, суруйааччы Прокопий Чуукаарга, филологическай наука кандидата Багдарыын Ньургун Сүлбэ уолугар, Ньурба улууһун Н.Т. Степанов аатынан Чаппандатааҕы фольклор-литература түмэлин салайааччытыгар Т.Д. Сидороваҕа, Михаил Спиридонович туһунан ахтыы биэрбит дьоҥҥо, үөрэнээччилэригэр, аймахтарыгар махтанабын.

      Күндү ааҕааччылар! Бу кинигэ эһиэхэ Багдарыын Сүлбэлиин истиҥ сэһэргэһии, кини чаҕылхай олоҕун сэгэтэн көрүү, кинилиин алтыспыт дьону кытта иһирэх кэпсэтии буоллун.

Л.В. Иванова,СР култууратын туйгуна

      У.А. Винокурова,

      социологическай наука доктора, профессор

      Киирии тыл

      Сырдык сүүрээн чаҕыла

      «Багдарыын» диэн тыл суолтата сырдык, ыраас, оттон «Сүлбэ» – сүүрүк, сүүрүгүрдэр. Ол аата Михаил Спиридонович Уйбаныап бэйэтигэр «Сырдык Сүүрээн» диэн ытык өбүгэлэрин ааттарыттан талан, таҥан ааттаммыт дириҥ суолталаах аатын тыыннааҕын тухары дьоһуннаахтык бигэргэппит. Кэнчээри көлүөнэ сахаларга сырдык сүүрээн буолан өйдөрүн-сүрэхтэрин ыраастыы, саха аата сыдьаайа сырдыыр суола, билиигэ-көрүүгэ утаппыты ханнарар, илгэлээх сүмэһин буолан, төрүт Ийэ сири иччилиир ситим сүүрүгүн тобулар анала дьыл-хонук аастаҕын аайы улам күүһүрэн иһэр.

      Багдарыын Сүлбэ олоҕун тыыннаах туоһулара бу кинигэҕэ мунньустан кини Саха омук дьылҕатыгар тобулбут, туруорсубут сырдык сүүрээннэрин холбоон баараҕай тардыылаах, улуу эҥсилгэннээх Өй-Сүрэх сахаҕа үөскүүр туоһутунан Багдарыыны – саха дойдутун тыынын, саха тылын, олоҕун майгытын, айар айылгытын, дьоһун ыччатын үөрэтэр, иитэр уратытын, дьылҕатын анаарар үйэлээҕи арааран көрүүтүн, көҥүлгэ, эйэҕэ тардыһыытын, күннээҕигэ кэскиллээҕи тутуһарын – кыраҕы таптыыр сүрэхтэр этитиилэринэн Багдарыын Сүлбэ Айыы тыынын тилиннэрдэ. Аны кини тыыннаахтар кэккэлэригэр өрүү баар буолуо.

      Бу кинигэҕэ саха төрүт интэлигиэнин, Багдарыын Сүлбэни, ытыктыыр, кини төлөннөөх сүрэҕиттэн уот сахпыт, киниэхэ күүһүгэр күүс эппит, тирэх, түөрэх, тирээбил буолбут, дьулуһууларын салгыы сайыннарбыт, сиппэтэҕин ситиспит биир санаалаахтара ураты сырдык эйгэ буолан иилии эргийэллэр.

      Кинигэ тутула эриэккэс. Аан бастаан хайдах «Саха буоларга» Багдарыын Сүлбэ ыал аҕата, учуутал, директор, чинчийээччи быһыытынан такайбыта араас өттүттэн сырдатыллар. «Уолаттарын сарсыарда сыллаан туруортуур амарах аҕа», «Ханна да тиий, Михаил Спиридонович Иванов тапталлаах, махталлаах үөрэнээччилэрэ Саха сирин хайа баҕарар муннугар элбэхпит», «1600-тан тахса дипломҥа «М. Уйбаныап» диэн илии баттаан туттарбыта». Маны сэргэ кини сир-сир